Βιβλίο "Ο νεοφασισμός στην Ελλάδα 1960-1970" του Γιάννη Κάτρη

ΠΡΙΝ μία εβδομάδα σχεδόν (αλλά στο μεταξύ δεν κατάφερα να γράψω παρά σήμερα) ολοκλήρωσα την ανάγνωση ενός από τα πλέον μεστά και συστηματικά -στη προσέγγιση τους- συγκλονιστικά βιβλία που έχουν περάσει από τα χέρια μου για την περίοδο της χούντας. Πρόκειται για το βιβλίο "Ο νεοφασισμός στην Ελλάδα 1960-1970" του Γιάννη Κάτρη, που μου πρότεινε η καλή φίλη Αφροδίτη Αλ Σάλεχ.

Το βιβλίο παρέχει μια πλήρη ιστορική, πολιτική και κοινωνική ανάλυση της δεκαετίας, με ενδελεχή έρευνα και εξιστόρηση των πολιτικών ζυμώσεων της δεκαετίας, με τρόπο σαφή και τεκμηριωμένο, όσο λίγες πηγές της εποχής. Εντύπωση προκαλεί η εμβρίθεια αλλά και το βάθος της πληροφόρησης και της αναλυτικής ικανότητας του συγγραφέα – ερευνητή, όσο και ο σε μικρό βαθμό -αν και έκδηλος- χρωματισμός που προκύπτει αναπόφευκτα από προσωπικές φιλίες. Απόψεις μεγάλων προσωπικοτήτων με σημαντικό ρόλο στη νεότερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας, όπως για παράδειγμα, του Γεωργίου Παπανδρέου, πάνω σε ζητήματα, και διορατικές αναλύσεις τους δεν λείπουν από το εγχείρημα, καθώς ο συγγραφέας τύγχανε τακτικός συνομιλητής και προσωπικός φίλος ή γνωστός τους. Εξαιρετική δουλειά έχει γίνει ως προς εξήγηση / απάντηση πρωθύστερων ερωτημάτων που προκύπτουν πάντοτε σε ιστορικές και πολιτικές μελέτες του τύπου “πως φτάσαμε εδώ”: το βιβλίο μπορεί να εστιάζει στην περίοδο μιας δεκαετίας που υποδηλώνει ο τίτλος του, αλλά καλύπτεται από ευρύ φάσμα αναφορών και τεκμηρίωσης που ξεκινά από τα τέλη του Β' Παγκοσμίου. Το ύφος και ο λόγος είναι πολύ πιο ευθύς και θερμός -χωρίς ποτέ σχεδόν να γίνεται παθιασμένος ή να απομειώνεται σε εμπαθής, από αυτό που θα περίμενε κανείς σε βιβλίο της εποχής. Το βιβλίο είναι διανθισμένο με μερικές, με αξιόλογα κριτήρια σταχυολογημένες μαρτυρίες, και ιδιαίτερα μία συγκεκριμένη -κάποιας Ηλέκτρας Παπά, για την οποία ομολογώ ότι δεν γνωρίζω κάτι, αν και, μου φαίνεται ότι έχω ξανα-ακούσει το όνομα- αλλά το δραματικό στοιχείο της περιγραφής βασανιστηρίων και αχρειοτήτων του Παρακράτους από μάρτυρες δεν κατακυριαρχεί το κείμενο ούτε αποσπά από την κύρια μελέτη, παρά την δραματικότητά των.

Ως προς το ερώτημα “Ποιόν αφορά;” του οποίου έγινα κιόλας αποδέκτης από φίλο μου, η απάντηση αν και γενικόλογη είναι η μοναδική που μπορεί να δωθεί: όλους τους έλληνες πολίτες του “σήμερα” που νοιώθουν να τους πνίγει η δυσωδία του εκφασιζόμενου ελληνικού λαού, δεξιού (εγγενές το πρόβλημα εδώ) “αριστερού (μόνο εντός εισαγωγικών, η Αριστερά εξέλειψε στην Ελλάδα κατόπιν του Κύρκου και του Παπαγιαννάκη καθώς φαίνεται, αφήνοντας πίσω μοναχά “σπαράγματα”) ή κεντρώου... Μάλιστα τώρα που το ξανασκέφτομαι μπορώ να επισημάνω, κυρίως Κεντρώου και δημοκρατικού, για να μην πω του “πολιτικά άστεγου”...

Είναι σίγουρο ότι πολλα "τότε" θα σας θυμίσουν ορισμένα "σήμερα", ίσως και πολλά "σήμερα". Αναλογιστείτε τα καλά, κι αν νιώσετε κι εσείς το σφίξιμο στο στομάχι για ό,τι τα ακολούθησε, αναλογιστείτε πόσο σημαντικό είναι να αποφευχθούν, όσο δύσκολο κι αν μοιάζει.

Το συγκλονιστικότερο όλων των παρατηρήσεων ή σχολίων που έχει κανείς να κάνει για το βιβλίο είναι και τούτο: μένεις με την αίσθηση ότι από τα τέλη του 1969 μέχρι σήμερα τα πάντα συνεχίζονται. Απλώς δεν ξέρεις που να κοιτάξεις για έναν νέο Κάτρη ικανόν να συνεχίσει την εξιστόρηση!

 

Σχετικά με τον συγγραφέα

Ο Γιάννης Κάτρης γεννήθηκε στο Άργος, μεγάλωσε στην Πάτρα και από το 1940 έμεινε στην Αθήνα. Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41 πήρε μέρος σαν απλός στρατιώτης, τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε, ζώντας από κοντά την έξαρση της νίκης, αλλά και την προδοσία της συνθηκολόγησης. Στην Κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση και δούλεψε στον παράνομο Τύπο. Για τις αταλάντευτες δημοκρατικές αντιφασιστικές αρχές του υπέστη πολλές διώξεις, ενώ στον Εμφύλιο Πόλεμο για πέντε χρόνια δοκίμασε τις πιο απάνθρωπες εμπειρίες από το κολαστήριο της Μακρονήσου και τις "πειθαρχημένες διαβιώσεις" της Ικαρίας και του Αϊ-Στράτη. Μόλις έγινε το απριλιανό πραξικόπημα, διέφυγε στο εξωτερικό και έζησε τέσσερα χρόνια στις ΗΠΑ και τρία στην Αγγλία. Στην περίοδο της αναγκαστικής αυτοεξορίας του έγραψε το βιβλίο "Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα, 1960-1970", τη σημαντικότερη ίσως μελέτη για τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα που οδήγησαν στη γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα και στην εκδήλωση της απριλιανής χούντας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1971 στα ελληνικά (Δυτική Ευρώπη) και στα αγγλικά (Αμερική, Καναδάς). Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1974. Στις 2 Φεβρουαρίου 1976, κι ενώ έχει επέλθει η Μεταπολίτευση, ο Γιάννης Κάτρης και ο εκδότης του Βίκτωρ Παπαζήσης θα δικαστούν στο Α΄Τριμελές Πλημμελειοδικείο για "περιύβριση Αρχής", επειδή στο βιβλίο καταγγέλλονται τα βασανιστήρια και οι βασανιστές της Γενικής Ασφάλειας στη διάρκεια της δικτατορίας. Η σχετική διαδικασία ανακινήθηκε από τον υπουργό Δημοσίας Τάξεως Σόλωνα Γκίκα. Μαζί με τη δίωξη των υπευθύνων, συγγραφέα και εκδότη, θα ζητηθεί και η κατάσχεση του βιβλίου διότι υπάρχει "κίνδυνος" να δημιουργηθούν για το Αστυνομικό Σώμα "εσφαλμέναι και βλαπτικαί εντυπώσεις"! Μάρτυρες κατηγορίας θα καταθέσουν οι βασανιστές και φύλακες της Χούντας Καραπαναγιώτης, Μπάμπαλης, Λάμπρου και άλλοι γνωστοί χαμαιλέοντες του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη. Ο τίτλος του επόμενου δίτομου έργου του, "Ο προδομένος λαός - Το χρονικό μιας πενταετίας (1975-1980)", που εκδόθηκε το 1979, αποδίδει απόλυτα το πνεύμα της εποχής.