Dollars & (art) Bananas

Το γεγονός ότι το "Comedian" του Μαουρίτσιο Κατελάν, ένα έργο που σατιρίζει την εμπορευματοποίηση της τέχνης, αγοράζεται για εκατομμύρια δολάρια, λειτουργεί ως μια ειρωνική αντανάκλαση του ίδιου του αντικειμένου του σχολιασμού του. Αυτή η διπλή πραγματικότητα, όπου ένα σατιρικό έργο γίνεται μέρος του συστήματος που επικρίνει, αποκαλύπτει βαθιές αντιφάσεις στο οικοσύστημα της σύγχρονης τέχνης και του καπιταλισμού.

Το έργο πωλήθηκε πρόσφατα σε δημοπρασία του οίκου Sotheby's στη Νέα Υόρκη τη περασμένη εβδομάδα για 6,2 εκατομμύρια δολάρια. Αρχικά, το 2019, το έργο παρουσιάστηκε στην Art Basel στο Μαϊάμι και πωλήθηκε για 120.000 δολάρια. Ένας από τους πρώτους αγοραστές ήταν η Σάρα Αντελμάν, συνιδρύτρια της μπουτίκ Colette στο Παρίσι. Στη νεότερη δημοπρασία, το έργο αγοράστηκε από τον Τζάστιν Σαν, ιδρυτή της πλατφόρμας κρυπτονομισμάτων TRON.

Πως εκπαιδεύονταν οι Δάσκαλοι της Αναγέννησης, όταν ήταν μαθητές;

Η εκπαίδευση των καλλιτεχνών κατά την Αναγέννηση αποτελούσε μια συστηματική διαδικασία που στόχευε στην ανάπτυξη τόσο των τεχνικών δεξιοτήτων όσο και της διανοητικής κατάρτισης. Οι μελλοντικοί καλλιτέχνες ξεκινούσαν την εκπαίδευσή τους σε εργαστήρια, γνωστά ως "bottega", υπό την καθοδήγηση ενός έμπειρου δασκάλου. Η διαδικασία συνήθως ξεκινούσε σε μικρή ηλικία, όταν οι μαθητευόμενοι αναλάμβαναν βοηθητικές εργασίες, όπως την παρασκευή χρωμάτων και την προετοιμασία καμβάδων. Μέσα από αυτές τις φαινομενικά απλές δραστηριότητες, εξοικειώνονταν με τα υλικά και τις βασικές τεχνικές που αποτελούσαν τη βάση της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Καθώς προχωρούσαν στην εκπαίδευσή τους, οι μαθητευόμενοι άρχιζαν να αντιγράφουν σχέδια και έργα τέχνης, μαθαίνοντας τη σύνθεση, την ανατομία και την προοπτική.

Η σχεδίαση, γνωστή ως "disegno", ήταν η κεντρική δεξιότητα στην εκπαίδευση. Θεωρούνταν η βάση κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας και απαιτούσε αφοσίωση και αμέτρητες ώρες εξάσκησης. Οι μαθητευόμενοι έκαναν σχέδια από γύψινα εκμαγεία αρχαίων γλυπτών και, αργότερα, από ζωντανά μοντέλα. Αυτή η πρακτική τους βοηθούσε να κατανοήσουν τη φόρμα, τις αναλογίες και την κίνηση, στοιχεία που χαρακτήριζαν την τέχνη της Αναγέννησης. Επιπλέον, οι καλλιτέχνες ενθαρρύνονταν να μελετούν μαθηματικά, γεωμετρία και φιλοσοφία, σύμφωνα με τις ανθρωπιστικές αξίες της εποχής. Οι γνώσεις αυτές ήταν απαραίτητες για την κατανόηση της προοπτικής και της ανατομίας, ενώ προσέδιδαν βάθος και διανοητική διάσταση στο έργο τους.

Η σχέση μεταξύ δασκάλου και μαθητευόμενου ήταν ζωτικής σημασίας. Οι μαθητευόμενοι εργάζονταν συχνά για πολλά χρόνια υπό την επίβλεψη ενός μέντορα, αποκομίζοντας γνώσεις, εμπειρίες και επαφές με σημαντικούς προστάτες της τέχνης. Αυτές οι σχέσεις έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην επαγγελματική τους πορεία. Όταν οι μαθητευόμενοι ολοκλήρωναν την εκπαίδευσή τους, μπορούσαν να εργαστούν ως ανεξάρτητοι καλλιτέχνες ή να δημιουργήσουν τα δικά τους εργαστήρια, συνεχίζοντας την παράδοση της εκπαίδευσης των επόμενων γενεών.

Το σύστημα εκπαίδευσης της Αναγέννησης αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία μερικών από τα σπουδαιότερα έργα τέχνης στην ιστορία. Η ισορροπία ανάμεσα στην τεχνική αρτιότητα, τη διανοητική ανάπτυξη και την καθοδήγηση από έμπειρους καλλιτέχνες εξασφάλισε την αδιάκοπη εξέλιξη της τέχνης και άφησε μια κληρονομιά που συνεχίζει να εμπνέει.

Σχετικό με το θέμα, πιο αναλυτικό από το κέιμενο μου και πολύ ενδιαφέρον βρήκα το ακόλουθο video. 

Lifting the Clouds: Η Τέχνη ως Στήριγμα Υγείας και Ευημερίας

Η τέχνη, εκτός από την αισθητική ευχαρίστηση, προσφέρει αποδεδειγμένα οφέλη στην υγεία και την ευημερία, ιδιαίτερα στους χώρους της ιατρικής. Ένα νέο βιβλίο του φιλανθρωπικού οργανισμού Paintings in Hospitals (PiH) αναδεικνύει τη σημασία της τέχνης στην υποστήριξη ασθενών και ιατρικού προσωπικού. Το βιβλίο "Lifting the Clouds" συγκεντρώνει σχόλια ασθενών και εργαζομένων σε νοσοκομεία και κλινικές του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου τα έργα του οργανισμού - που περιλαμβάνουν δημιουργίες καλλιτεχνών όπως οι Andy Warhol, Maggi Hambling και Bridget Riley - προσφέρουν παρηγοριά και έμπνευση.

Για παράδειγμα, ένας ασθενής που υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία περιγράφει πόσο όμορφο είναι να βλέπει τέχνη στο χώρο αναμονής, θυμίζοντάς του τη ζωή πέρα από την ασθένεια. Άλλος αναφέρει ότι ο πίνακας "Heavy Seas" του Ken Symonds τού προσφέρει ηρεμία πριν από τα ραντεβού του, ενώ ασθενής σε ψυχιατρική μονάδα τονίζει πως η τέχνη του έδινε ένα διάλειμμα από τη μονότονη καθημερινότητα.

Betye Saar: Ένα Οδοιπορικό στην Τέχνη και τον Ακτιβισμό ξεκίνησε στις 30 Ιουλίου 1926

Η Betye Saar, γεννημένη στις 30 Ιουλίου 1926 στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας, είναι μια εξέχουσα Αφροαμερικανή καλλιτέχνης γνωστή για τη δουλειά της στον τομέα της συναρμολογικής τέχνης. Μέσα από την τέχνη της, η Saar έχει καταφέρει να διηγηθεί ιστορίες και να ασκήσει κριτική σε αρνητικά στερεότυπα για τους Αφροαμερικανούς.

Η Saar μεγάλωσε στο Λος Άντζελες και, μετά τον θάνατο του πατέρα της, μετακόμισε με τη μητέρα και τα αδέρφια της στη γειτονιά Watts. Εδώ, η Saar άρχισε να συλλέγει διάφορα αντικείμενα, δείχνοντας από μικρή ηλικία μια ιδιαίτερη κλίση στη δημιουργία και την επισκευή αντικειμένων. Η εκπαίδευσή της ξεκίνησε με μαθήματα τέχνης στο Pasadena City College και συνεχίστηκε στο University of California, Los Angeles (UCLA), όπου απέκτησε πτυχίο στο σχεδιασμό το 1947.

Ξεκίνησε την επαγγελματική της ζωή ως κοινωνική λειτουργός, πριν αφοσιωθεί στην τέχνη. Το ενδιαφέρον της για την τέχνη αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια μεταπτυχιακών σπουδών της, όπου γνώρισε τη χαρακτική και τον κόσμο των συναρμολογικών έργων τέχνης. Η έμπνευσή της προήλθε από έκθεση του Joseph Cornell και από τους πύργους Watts του Simon Rodia.

Η θέση του εικαστικού καλλιτέχνη στον κόσμο σήμερα και το μονοπάτι της επιτυχίας

Ο βομβαρδισμός της παγκόσμιας κοινής γνώμης μέσω των ΜΜΕ με ειδήσεις για έργα σύγχρονων καλλιτεχνών που πωλούνται σε διεθνείς δημοπρασίες σε αστρονομικά ποσά ασκεί σημαντική επιρροή στην αντίληψη του κοινού για την τέχνη και την αγορά της. Αυτή η συνεχής έκθεση σε ειδήσεις για εντυπωσιακές πωλήσεις δημιουργεί μια εσφαλμένη εικόνα πως η τέχνη είναι προσβάσιμη μόνο σε πάμπλουτους συλλέκτες, αποθαρρύνοντας άτομα με μέσο ή χαμηλό εισόδημα να ασχοληθούν με την αγορά έργων τέχνης. Παράλληλα, πολλοί εικαστικοί καλλιτέχνες επηρεάζονται από αυτές τις ειδήσεις και θεωρώντας πως απευθύνονται αποκλειστικά σε μια ελίτ αγοραστών, τιμολογούν τα έργα τους με υπερβολικό τρόπο. Αυτό όχι μόνο ενισχύει την άποψη πως η τέχνη είναι προνόμιο των λίγων, αλλά και αποξενώνει το ευρύ κοινό, καθιστώντας τη σύγχρονη τέχνη ένα πεδίο αποκλεισμού. 

Ανακυκλωμένα Υλικά στην Τέχνη: Το Πρωτοποριακό Έργο της Nevelson

Στις 27 Ιουνίου του 1959, δλδ. "σαν σήμερα", η Louise Nevelson παρουσίασε για πρώτη φορά δημόσια έργο της, την εγκατάσταση "Sky Cathedral", μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης. Η Nevelson χρησιμοποίησε ξύλινα αντικείμενα που βρήκε στα απορρίμματα, όπως σπασμένα έπιπλα και σανίδες, για να δημιουργήσει ένα μεγάλο, τοιχογραφικό έργο. Τα κομμάτια αυτά συναρμολογήθηκαν σε ένα σύνθετο γεωμετρικό σχέδιο, βαμμένα εξ ολοκλήρου μαύρα, δίνοντας έμφαση στην υφή και τη μορφή των υλικών. Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση ανέδειξε την ιδέα ότι τα απορρίμματα μπορούν να μετατραπούν σε τέχνη υψηλής αισθητικής και συμβολικής αξίας.

Η χρήση ανακυκλωμένων υλικών από τη Nevelson ήταν πρωτοποριακή και άλλαξε την αντίληψη για τα υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τέχνη. Η πρακτική της προώθησε την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση, επιτρέποντας στους καλλιτέχνες να ανακαλύψουν νέες δυνατότητες και μέσα έκφρασης. Η δουλειά της συνέβαλε στην ανάπτυξη του κινήματος Assemblage Art, όπου αντικείμενα καθημερινής χρήσης επαναχρησιμοποιούνται για τη δημιουργία τέχνης, υποστηρίζοντας ότι οτιδήποτε μπορεί να γίνει τέχνη, αρκεί να τοποθετηθεί σε νέο πλαίσιο.

Επιπλέον, η Nevelson επηρέασε την εννοιολογική τέχνη, καθώς τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε είχαν ήδη μια ιστορία και έναν προηγούμενο σκοπό, προσδίδοντας μια εννοιολογική διάσταση στις δημιουργίες της. Η πρακτική της επίσης προώθησε τις αρχές της περιβαλλοντικής συνείδησης και αειφορίας στην τέχνη, ανοίγοντας τον δρόμο για μελλοντικούς καλλιτέχνες να εξερευνήσουν οικολογικά θέματα. Με την "Sky Cathedral", η Nevelson όχι μόνο δημιούργησε ένα εντυπωσιακό έργο τέχνης, αλλά και καθιέρωσε τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών ως μια αποδεκτή και δημιουργική προσέγγιση στην καλλιτεχνική παραγωγή.

H κακοποιημένη εκδοχή της "εικαστικής παρέμβασης" στην Ελλάδα

Στο κόκκινο πλαίσιο βλέπετε αυτό που περί τα 20+ δημοσιεύματα ειδησεογραφικών Μέσων τις τελευταίες μέρες επικροτούν "σαν εύστοχη εικαστική παρέμβαση στο άγαλμα του Αριστοτέλη στη Θεσσαλονίκη". Στις υπόλοιπες βλέπετε μερικές τυχαία επιλεγμένες εικαστικές παρεμβάσεις απ' όλο τον κόσμο. Θυμηθείτε τα την επόμενη φορά που θα πείτε στην ελληνική κοινωνία "Support Art Workers": Ποιά "Art", ποιόν δουλεύουν οι "Workers", και τι ακριβώς να "support";

Καινοί νεολογισμοί κενοί νοήματος

 ...με διόρθωσε φοιτητής ελληνικής σχολής καλών τεχνών, που γράφει τις καταλήξεις των μισών ρημάτων με "η" και -μη χαίρεστε!- των άλλων μισών με "ο"! Δε νομίζετε ότι παρατράβηξε το ανέκδοτο; Η γλώσσα εξυπηρετεί την επικοινωνία μας. Η λεξιπλασία είναι μία δυνατότητα της Ελληνικής γλώσσας, η οποία μέσα στους αιώνες, έχει αυξομοιωθεί, και εξελιχθεί, ώστε να καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες. Αν πρόκειται να χρησιμοποιούμε μια λέξη σαν όρο, "όπως είναι", χωρίς να τη κατανοούμε, και για αυτή υπάρχει διεθνής όρος, καλύτερα να τον χρησιμοποιούμε: όταν τον ακούμε καταγράφεται στο νου με ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Δεν έχει νόημα να δημιουργούμε μία λέξη εξίσου ακατανόητη σε όλους, η οποία δεν έχει καμία σχέση με το σημαινόμενο του διεθνούς όρου, από την οποία ο καθένας καταλαβαίνει ότι του 'ρθει!

Οι Απαρχές του Συμβολισμού στις Εικαστικές Τέχνες

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ευρώπη βρισκόταν σε μια περίοδο έντονων κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών μεταβολών. Η βιομηχανική επανάσταση, η αστικοποίηση και η ταχεία ανάπτυξη της επιστήμης είχαν προωθήσει μια υλιστική και ρεαλιστική προσέγγιση της ζωής. Ως αντίδραση σε αυτήν την τάση, εμφανίστηκε το κίνημα του Συμβολισμού, που επιδίωξε να απομακρυνθεί από τον ρεαλισμό και να εστιάσει στα όνειρα, τα συναισθήματα και το υποσυνείδητο.

Ο Συμβολισμός πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία με τη δημοσίευση του μανιφέστου του Jean Moréas το 1886 στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro. Ο Moréas υποστήριξε ότι οι εικαστικές τέχνες πρέπει να εκφράζουν τις ιδέες και τα συναισθήματα του καλλιτέχνη, αντί να αναπαριστούν πιστά την πραγματικότητα. Αυτή η προσέγγιση βρήκε απήχηση σε καλλιτέχνες που ένιωθαν ότι η ρεαλιστική απεικόνιση της καθημερινότητας δεν μπορούσε να αποδώσει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής.

Xavi Bou | Ornitografias project: Murmurations (VIDEO)

Murmurations; Ornitographies project from Xavi Bou on Vimeo.

In winter, starlings join in flocks of thousands of individuals to try to confuse the hawks that attack them, doing a mesmerizing dance.  This video is part of the Ornitografias project, a project in which Xavi Bou has been working for years, which consists in visualizing the beauty of bird flight paths.  To learn more about this project visit the web: xavibou.com

Η εικαστική δημιουργία ως διαδικασία διαρκούς αυτοπραγμάτωσης

Φωτογραφία από την έκθεση "Ανθρώπινο Ίχνος:
Μια έκθεση για την επιδραστικότητα της τέχνης" (Chili Art Gallery,
Αθήνα, Ιούνιος 2019) σε σύλληψη και επιμέλεια Πάρη Καπράλου.
Στην φωτογραφία διακρίνονται γλυπτικές εγκαταστάσεις
του Γιάννη Μελέτιου και της Ζωής Αρβανίτη, και στο
φόντο τα έργα - βαλίτσες του Γεωργίου Παπαγεωργίου.
Copyright: Studio Kotsireas, All rights reserved. 

Μυριάδες άνθρωποι έχουν σταθεί μπροστά σε ένα έργο τέχνης για ώρα, προσπαθώντας να λύσουν τον γρίφο τι σκεπτόταν ο καλλιτέχνης ή από ποιές μύχιες σκέψεις και ποιούς όχι και τόσο φωτεινούς δρόμους έχει διέλθει η πρωτογενής εκείνη σκέψη που αποτέλεσε την πρώτη σπίθα της δημιουργίας του. Ακόμα πιο μυστηριώδης είναι συχνά στον θεατή η διαδικασία της εικαστικής δημιουργίας σε καλλιτέχνες που παρουσιάζουν έργο μεστό συμβολων, ή/και με καθαρά ψυχαναλυτικές αναφορές. Αν η εικασία μιας ιδέας ως γενεσιουργού αιτίας του έργου μας γεμίζει ερωτήσεις στις οποίες μονάχα ο ίδιος ο καλλιτέχνης ξέρει τις απαντήσεις, η εικαστική δημιουργία που σχετίζεται με την δημιουργία συμβόλων, απεικονίζει το υποσυνείδητο ή αποτυπώνει την εμμονή καθηλώνει τον θεατή της. Λέγεται συχνά ότι το εικαστικό έργο δεν είναι παρά το αποτύπωμα του εαυτού, ένα τοτέμ, για το οποίο μόνον ο καλλιτέχνης ξέρει την αλήθεια. Ακόμα και όταν έχει δει χιλιάδες έργα στην ζωή σου, η δυνατότητα σου να προσεγγίσεις ερμηνευτικά ένα έργο είναι μια γλιστερή σκάλα στο κατάστρωμα ενός πλοίου μεσούσης τρικυμίας.

Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες συχνά δυσκολεύονται να περιγράψουν την διαδικασία γέννησης ενός έργου. Ή, όταν το επιχειρούν, συχνά η διαδικασία που περιγράφουν δεν θυμίζει καθόλου την "γέννηση" όπως την αντιλαμβάνεται κάποιος που δεν είναι καλλιτέχνης: πρόκειται για μια διαδικασία αναπαραγωγής του εαυτού με διχοτόμηση, όχι με γέννηση. Στα περισσότερα έργα που έχει νόημα να προσεγγιστούν κριτικά αποτυπώνεται ο Εαυτός, κατά μία μοναδική έννοια, υπό μία νέα οπτική γωνία, εμπαιδωμένη και συνάμα καινοφανή.

Υπό αυτή την έννοια κάθε έργο μοιάζει να είναι μια νέα ιδέα ενσαρκωμένη σε μια εικόνα, η πολλαπλότητα της απεικόνισης της οποίας εξαρτάται φυσικά από το μέσο έκφρασης που επιλέγει καθένας καλλιτέχνης. Αλλά πώς μπορούμε να κατανοήσουμε το ασυνείδητο έργο που οδηγεί στην φαινομενικά τέλεια ιδέα; Τι συμβαίνει στο μυαλό κατά τη διάρκεια του χρονικού κενού, πριν εμφανιστεί μια νέα ιδέα στη συνείδηση;

"Αισθητική Θεωρία" του Adorno: η συνέυρεση φιλοσοφίας και τέχνης

Βιβλίο βαρύ, στα όρια του "δυσανάγνωστου", γεμάτο όμως με οξυδερκείς παρατηρήσεις, η "Αισθητική Θεωρία" του Adorno ασχολείται με τις σχέσεις μεταξύ τέχνης και κοινωνίας. Το βιβλίο συντάχθηκε από σημειώσεις του φιλοσόφου των δεκαετιών του '50 και του '60 και εκδόθηκε μετά τον θάνατο του στην δεκαετία του '70. Είναι φανερό ότι αν το είχε εκδώσει ο ίδιος θα είχε φροντίσει τα μέρη που το αποτελούν να βρίσκονται σε μια πιο στιβαρή σύνδεση. Για μένα η μελέτη του διήρκησε σχεδόν 2 μήνες: δεν είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται εύκολα. Παρόλα αυτά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον.

Ο Αντόρνο σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως υπότιτλο του βιβλίου έναν αφορισμό του Σλέγκελ: «Σε αυτό που αποκαλείται φιλοσοφία της τέχνης λείπει συνήθως ένα από τα δύο: ή η φιλοσοφία ή η τέχνη». Η Αισθητική θεωρία είναι καρπός αυτής της σπάνιας συνάντησης.

Το σύνολο αυτό μερικών εκατοντάδων παρατηρήσεων έχει ως κοινή βάση την ιδέα ότι η ελευθερία της σύγχρονης τέχνης από περιορισμούς όπως η κηδεμονία της εξουσίας  και των ισχυρών που είχαν μολύνει τις προηγούμενες εποχές της τέχνης οδήγησε στην αυξημένη επίσημη αυτονομία, και ότι αυτή καθαυτή η αυξημένη αυτονομία κουβαλά μαζί της την αυξημένη ευθύνη της τέχνης για την διεύρυνση του κοινωνικού σχολιασμού. Ωστόσο, ο Adorno δεν θεωρεί ότι το απροκάλυπτα πολιτικοποιημένο περιεχόμενο είναι η μέγιστη κρίσιμη δύναμη της τέχνης: μάλλον, πρωταγωνιστεί στον πιο αφηρημένο τύπο "περιεχομένου της αλήθειας". Σε αντίθεση με τον Kant ή την ιδεαλιστική αισθητική, η αισθητική του Adorno εντοπίζει το περιεχόμενο της αλήθειας στο αντικείμενο τέχνης και όχι στην αντίληψη του θέματος. Ένα τέτοιο περιεχόμενο, ωστόσο, επηρεάζεται από την αυτοσυνειδησία της τέχνης στα χέρια της αναγκαίας απόστασης από την κοινωνία, η οποία είναι αντιληπτή σε τέτοιες περιπτώσεις όπως οι δισταγμοί που είναι εγγενείς στη σύγχρονη τέχνη. Το περιεχόμενο της αλήθειας βρίσκεται τελικά στη σχέση μεταξύ των πολλαπλών διαλεκτικών αλληλεπιδράσεων που προκύπτουν από τις θέσεις του έργου σχετικά με το θέμα και τη μεγαλύτερη κοινωνική παράδοση, καθώς και από την εσωτερική διαλεκτική μέσα στο ίδιο το έργο. Σε όλη την έκταση του βιβλίου ο Adorno επαινεί τον δραματουργό Samuel Beckett, στον οποίο είναι αφιερωμένο το έργο.

Krystian Lupa: Η Δίκη του Κάφκα

Αν και άχαρος ο ρόλος να υμνείς μια παράσταση στην οποία κανείς δεν έχει άμεση πρόσβαση (ήταν η τελευταία απο μια μικρή σειρά παραστάσεων που χωρίς την προτροπή της φίλης Έλενας Τονικίδη δεν θα είχαμε πάει χθες στην "Στέγη" του Ιδρύματος Ωνάση να την παρακολουθήσουμε), θα προτείνω στους εικαστικότερους και πλέον θεατρόφιλους από τους φίλους μου, να παρακολουθούν στο εξής σε όλη την διάρκεια του φυσικού τους βίου τον Krystian Lupa και την καλλιτεχνική παραγωγή, καθώς, χθες το βράδυ, παρακακολούθησα ένα από τα  συγκλονιστικότερα έργα τέχνης που έχω δει στο θεατρο. Την "Δίκη" του Κάφκα, με την οποία ο Lupa αποδόμησε, συνδιαλέχθηκε, αντιδιέστειλε και απέδωσε με έναν ολοκληρωτικά δικό του τρόπο. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά βαθύ φιλοσοφικό έργο ανατομίας των σχέσεων φαντασιακού - πραγματικού, ασυνείδητου - αντίληψης, πολιτικού - προσωπικού, με προεκτάσεις που φτάνουν στις μεγαλύτερες εκτάσεις που μπορεί να γνωρίσει ο άνθρωπος, αυτές του ασυνείδητου. Είδα στην 5ωρη παράσταση, και σε χρόνο που κύλισε σαν νερό από διαρρηγμένο φράγμα, και άφησε ένα ανυπέρβλητο κενό πίσω του, τον Λακάν και τον Καστοριάδη να ξεπερνιούνται, όχι με (επι)κριτική προέγγιση, αλλά ως βασικά δομικά στοιχεία ενός τοίχου που χρειάστηκαν για να χτιστούν τα θεμέλια της αισθητικής αντίληψης ενός υπέροχου οικοδομήματος, και το ίδιο το έργο Κάφκα να αποδομείται και να ανασυντίθεται σε μια δομή πολύ ισχυρότερη και δυναμικότερη από το αρχικό.

Marcel Proust's existentialism of Time & Art (video)

Το μυστήριο του Francis Bacon (video)

Το μυστήριο σχετικά με τους πίνακες του Francis Bacon που απασχολεί συχνά την κριτική προσέγγιση τους, είναι από που προέρχεται όλο αυτό το εξαιρετικά γοητευτικό αλλά και επώδυνο "σκοτάδι" από το οποίο επέχονται. Όποιος γνωρίζει επαρκώς το έργο του αντιλαμβάνεται αμέσως το κρίσιμο του ερωτήματος. Στην προκειμένη περίπτωση δεν μιλαμε για τις σκηνές του πολέμου που απεικονίζονται στην Guernica του Picasso, ή στις φρίκες του Gauguin, όπως και δεν τίθεται θέμα ανάλυσης των συμβολισμών στο έργο του: αυτοί σε κάθε επίπεδο -ψυχολογικό, κοινωνικό, ή άλλο- είναι φανερό. Είναι φανερή η διαμαρτυρία, η σιωπηρή καταναγκαστική αποδοχή, και το πεδίο της κριτικής. Είναι αυτό το κάτι άλλο, που σέρνεται στα έργα του: κάτι διαβολικά γοητευτικό παρά την τυρανία που ασκεί στον θεατή. Αυτό το στοιχείο διερευνά αυτό το ωριαίο ντοκιμαντέρ που μπορείτε να δείτε στο video ολόκληρο online. Σε αυτό μιλούν δεκάδες άνθρωποι που μοιράστηκαν προσωπικές στιγμές, αποκαλυπτικές πορείες και στενές σχέσεις με τον Bacon. Πρόδηλος είναι ο σεβασμός τους και η αίσθηση τους ότι γνώρισαν ένα άτομο μοναδικό, αλλά και η ελκυστικότητα που ακόμα ασκει και σε αυτούς τους ανθρώπους το έργο του.

Οι κριτικοί κινηματογράφου είναι "κριτικοί τέχνης";

Πρόκειται για μια συζήτηση που επανέρχεται συχνά. Παλιότερα, είχε αποτελέσει και αντικείμενο έντονης συζήτησης σε μια κοινότητα ανθρώπων που είχαν ως επαγγελματικό ή/και ως αντικείμενο ενασχόλησης στον ελεύθερο χρόνο τους τον κινηματογράφο -το forum "cinemascope.gr" (μην το αναζητήσετε, η κοινότητα έκλεισε κάπου στο 2012, μετά από δεκαετή ένδοξη πορεία). Τα πάντα είναι αντικείμενο αξιολόγησης όταν υπάρχει κριτική σκέψη. Η κριτική – λέξη που κρατάει από τον Πλάτωνα και από εκεί πέρασε ατόφια στις ευρωπαϊκές γλώσσες, ταυτίζεται με την έκφραση γνώμης. Αποκλείεται να δούμε κάτι και να μην το κρίνουμε, όπως αποκλείεται να ακούσουμε μία κριτική και να μην μπούμε στον πειρασμό να την ανασκευάσουμε.

Η χρησιμότητα των κριτικών, κατά την άποψη μου, δεν θα πρέπει να περιορίζεται στο αν θα πρέπει να δώσουμε το Χ ποσό για να δούμε μία ταινία, αν θα πρέπει να δαπανήσουμε τον Ψ χρόνο για να επισκεφτούμε μιά gallery, αν θα πρέπει να καταναλώσουμε φαιά ουσία για να διαβάσουμε ένα βιβλίο, αλλά για να μας προσφέρουν μιά αλλοιώτικη οπτική γωνία, μία οπτική γωνία η οποία ίσως να μας διαφύγει. Αυτό ισχύει για όλους τους "κριτικούς τέχνης".

Ειδικά, ως προς του κριτικούς σινεμά θα προτιμήσω τον υπαινιγμό του Ambrose Bierce που αναφέρει ότι "Κριτικός είναι ένας άνθρωπος που διαλαλεί ότι είναι δύσκολο να ικανοποιηθεί επειδή κανείς δεν προσπαθεί να τον ικανοποιήσει". Η προηγούμενη απάντηση μου δεν αφορούσε στην θεωρητική πλευρά της ερώτησης: "Ναι", οι κριτικοί κινηματογράφου είναι "κριτικοί τέχνης", διότι ο κινηματογράφος είναι μορφή τέχνης.

Στην σημερινή εποχή, που όλοι είναι δικαστές απάντων και γνωμοδότες του σύμπαντος εξαιτίας της μη εμπαιδωμένης χρήσης των Μέσων προσωπικής έκφρασης (και όχι "κοινωνικής δικτύωσης" όπως λαθεμένα νομίζονται), η απάντηση αφορά στην πρακτική, καθημερινή πλευρά, στον τρόπο με τον οποίο φαίνεται να γράφονται οι κριτικές στις εφημερίδες και τα περιοδικά στην Ελλάδα σήμερα. Και ο τρόπος αυτός, σε περιπτώσεις που μετρώνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, είναι σχετικά ικανοποιητικός ή χρήσιμος. Κατά την γνώμη μου, υπάρχουν τρεις κατηγορίες κριτικών. Θα τους διαχώριζα σε "κριτικούς ταινιών" (άνθρωποι με έλλειψη ειδικότερης παιδείας επί του σινεμά, αλλά με γνώσεις επί των σύγχρονων παραγωγών), "επαγγελματίες κριτικους κινηματογράφου" & "επαγγελματίες κριτικούς κινηματογράφου, που σέβονται τον εαυτό τους".

Στην πρώτη κατηγορία θα συναντήσεις αυτούς που μιλούν και γράφουν σε εξαιρετικά πομπώδη γλώσσα, που για να μιλήσουν για μιά ταινία χρησιμοποιούν έναν πρόλογο τριπλάσιο από τον ουσιαστικό σχολιασμό της ταινίας ή που απλά γράφουν αν η ταινία τους ικανοποιησε, χωρίς επιχειρηματολογία.

Στην δεύτερη κατηγορία θα συναντήσεις ανθρώπους οι οποίοι αντιμετωπίζουν το "σπορ" ως βιοποριστικό επάγγελμα, αλλά το παρουσιάζουν ως "λειτούργημα", όπως και εκείνους οι οποίοι δεν δίνουν δεκάρα για την χρησιμότητα του έργου τους για τους άλλους, αλλά απλά θέλουν να επιβάλλουν την γνώμη τους ως μονόδρομο: πρόκειται για αυτούς που  εκπλήσσουν τους κινηματογραφιστές πληροφορώντας τους τι ήθελαν να πουν με το έργο τους!!! Ανάμεσα τους συγκαταλλέγονται -κατά την προσωπική μου άποψη- πάνω απο τους μισούς "παλιούς", "έμπειρους" κλπ. έλληνες κριτικούς σινεμά.

Τέλος, στην τρίτη κατηγορία θα συναντήσεις εκείνους που γράφουν με σεβασμό προς την διαφορετικότητα των άλλων & την ποικιλία των απόψεων. Συνήθως στα σχόλια τους η προσωπική τους άποψη "έπεται" δεν προτάσσεται, ενώ είναι περισσότερο ανεκτικοί ακόμα και με ταινίες για τις οποίες λόγω παιδείας & εμπειρίας είναι φανερό ότι είναι λίγο δύσκολο να έχουν την καλύτερη των απόψεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν φροντίζουν να είναι απλή και κατανοητή. Ξέρουν καλά άλλωστε, ότι ο σκοπός της γλώσσας δεν είναι ο εντυπωσιασμός, αλλά η επικοινωνία.

Κατά την γνώμη μου, και οι τρεις κατηγορίες κριτικών -όπως και η όποια άλλη κατηγορία που είτε δεν διακρίνω, είτε ανήκει στησφαίρα της προσωπικής κατηγοριοποίησης του καθενός που θα διαβάσει αυτή την μικρή προσέγγιση στο θέμα- ίσως θα ήταν ωφέλιμο να έχουν στο μυαλό τους, ότι ο ρόλος τους απαιτεί περισσότερο κατανόηση της διαφορετικότητας παρά επικριτική διάθεση, γνώσεις πάνω σε θέματα που αγγίζουν οι ταινίες -όχι για να διαπιστωθεί ο ρεαλισμός αλλά για να γίνει αντιληπτό το πλαίσιο στο οποίο κινήθηκαν οι συντελεστές της για να αναπτύξουν κριτήριο του τι είναι σωστό και τι λάθος στο κλειστό σύστημα που αυτοί οι ίδιοι δημιούργησαν, και την  οξυδέρκεια να αντιληφθούν πως ακόμα και εαν ένας σκηνοθέτης/φωτογράφος/σεναριογράφος ή κάποια άλλη καίρια ειδικότητα που η δουλειά της αντικατοπτρίζεται τα μάλα στο αποτέλεσμα ή/και το διαμορφώνει, αναγκαστικά κινείται τόσο μέσα σε ένα εξωτερικό γενικότερο πλαίσιο όπως ο ίδιος το αντιλαμβάνεται, όσο και σε ένα εσωτερικό πλαίσιο που ως φιλοσοφικό σύστημα διέπει την δουλειά του. Συνεπώς, εξαιτίας της ποπλαπλότητας των έργων τέχνης που δύναται να περιέχει μιά κινηματογραφική παραγωγή, ο κριτικός κινηματογράφου είναι ένας άνθρωπος που πρέπει να είναι σε θέσει να αντιληφθεί την πολαπλότητα του Μέσου, συνδυασμένη με μια αντίληψη μιας μη γραμμικής πραγματικότητας που στόχο έχει να υπηρετήσει ή και να διοδεύσει μια μαζική κουλτούρα, της οποίας αποτέλεσμα είναι ο κινηματογράφος. Αν ο κριτικός τέχνης πρέπει να ρέπει και προς την Φιλοσοφία, ώστε να αξιοποιεί τα δικά της εργαλεία στις προσεγγίσεις του, ο κριτικός κινηματογράφου θα πρέπει να έχει εμπαιδώσει τις αρχές της, ώστε ο ίδιος να μπορεί να αποδώσει ένα μη αυτο-αναφορικό αλλά πολύ  ευρύτερο απείκασμα, δεδομένου ότι ασχολείται με ένα  αντικείμενο που έχει πολύ ευρύτερη απεύθυνση.

People of Print: Κοινό project των Γουνελά, Σιατερλή & Σιατερλή, Ταμμάμ, Τσαλαματά

Οι εικαστικοί Βούλα Γουνελά, Βέρα Σιατερλή, Δήμητρα Σιατερλή, Μάγδα Ταμμάμ, Βίκυ Τσαλαματά -πέντε γυναίκες - θρύλοι στον χώρο της σύγχρονης Ελληνικής Χαρακτικής κάνουν μαζί ένα  project - έκθεση στο σπίτι της Κύπρου, με εγκαίνια την Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου. Το project έχει καρποφορήσει κοινό έργο τους με τίτλο «+άπτω». Οι ίδιες, εξέδοσαν κοινή ανακοίνωση - εικαστική δήλωση: "Μετά από μακρόχρονη γνωριμία και παράλληλη επαγγελματική πορεία ως μέλη της καλλιτεχνικής κοινότητας, το 2013 –σε μια δύσκολη εποχή για την καλλιτεχνική παραγωγή- συναντηθήκαμε και συνδεθήκαμε πιο στενά με αφορμή μια κοινή δράση/έκθεση. Η ανάγκη κατανόησης της ρευστής και επισφαλούς σύγχρονης συνθήκης και των παρεπόμενων συνεπειών της, η ανάγκη να δοθεί ένα νέο νόημα στην πραγματικότητα καθώς και στον όρο «καλλιτέχνης» και τον ρόλο του στην υπάρχουσα συγκυρία, αποτέλεσαν την αφορμή και το κίνητρο για συναντήσεις και ζυμώσεις. Μέσα σε αυτήν την διαδικασία κληθήκαμε να αναθεωρήσουμε και να αξιολογήσουμε εκ νέου τους όρους παραγωγής της τέχνης, να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση τέχνης – υποκειμενικού-συλλογικού και τον ρόλο που επιτελεί η τέχνη στον σύγχρονο κοινωνικό ιστό. Προσπαθήσαμε να απαντήσουμε στα καίρια αυτά ζητήματα –που τίθενται ρητά ή υπόρρητα– και να θέσουμε διαφορετικούς όρους σε αυτές τις σχέσεις. Σε όλες τις εποχές, ο στοχασμός της τέχνης ετίθετο με όρους αναμέτρησης του ατόμου με τις κυρίαρχες αξίες και τους ισχύοντες κοινωνικούς κανόνες. Πιστεύουμε ότι στο σημερινό πνεύμα της εποχής η συνέργεια είναι αναγκαία και σημαντική. Ιστορικά και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα –και πάντα σε εποχές δυσμενών συνθηκών– η σύμπραξη καλλιτεχνών δεν είναι καθόλου ασυνήθης. Σημαίνει τη ρήξη με τους παραδοσιακούς μηχανισμούς και την ατομικότητα της καλλιτεχνικής παραγωγής, η οποία τοποθετεί το μεμονωμένο υποκείμενο στο επίκεντρο της δημιουργικής πράξης. Για το πρότζεκτ «+άπτω» δημιουργήσαμε έναν τόπο συνυφασμένο με πολλές γέφυρες όπου μέσα από την συνύπαρξη και την «ανταλλαγή» εργαστηρίων –κατά την οποία ανοίξαμε τα εργαστήρια μας η μια στην άλλη– μοιραστήκαμε βιώματα, εμπειρίες και ιδέες. Ο στόχος μας είναι η δημιουργία μιας γλώσσας επικοινωνίας, με σύγχρονους κώδικες, που θα συνδέσει το ατομικό με το κοινωνικό, το προσωπικό με το πολιτικό. Αυτός ο δημιουργικός κύκλος θα γεννήσει ένα πεδίο διαλόγου –μια αλυσίδα πολιτισμικής επικοινωνίας".

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ   Μορφωτικό Γραφείο  ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Δ: Ξενοφώντος 2Α, 105 57Αθήνα Τ: 2103734934 F: 2103734904 E: spiticy@otenet.gr W: www.spititiskyprou.gr

Πελαντάν: Οι Τέχνες ως Θρησκεία & Φιλοσοφία αδιαχώριστα

Είναι γνωστό σε αρκετούς φίλους μου, που με γνωρίζουν προσωπικά, το ενδιαφέρον μου για την φιλοσοφία του Εσωτερισμού, ιδίως όπως αυτή αναπτύχθηκε την εποχή του αντι-διαφωτισμού, καθώς την θεωρώ εφαλτήριο του μύθου της σύγχρονης εποχής, που, στην δημόσια σφαίρα συνδιαμόρφωσε τις new age αποκρυφιστικές σχολές, και στην ιδιωτική σφαίρα έδειξε μέσα από τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία και την τέχνη ότι υπάρχουν και άλλοι δρόμοι στις υπαρξιακές αναζητήσεις από αυτούς για τους οποίους εγγυάται η θρησκεία στον Δυτικό κόσμο. Δεδομένου ότι αυτό το σημείωμα αναφέρεται περισσότερο στο γενικότερο κοινό, το οποίο στην Ελλάδα δεν γνωρίζει απαραίτητα ότι στον Διαφωτισμό υπήρξε μια κοινωνική και ιστορική αντίδραση, ο αντί-διαφωτισμός, που εκδηλώθηκε με ποικίλους τρόπους και από πολλές πλευρές, με διαφορετικά υπόβαθρα, αλλά κυρίως, αποτέλεσε αφορμή για την διεύρυνση της συνδιαλαγής με υπαρξιακά ζητήματα και για μια μεγάλη εξωτερίκευση του Δυτιικού εσωτερισμού, ο ο οποίος έστω και για λίγο, απέκτησε κοινωνική απεύθυνση, εξαγόμενος από τα σαλόνια της αριστοκρατίας, των μυστικών εταιρειών, των αλχημιστικών καταφυγίων και του πιο ελιτίστικου ενδύματος του.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ύπαρξη ενός Πελαντάν δεν είναι περίεργη, το καπρίτσιο ενός Θεού ή ενός Εωσφόρου (κατά οποιαδήποτε λεξιλογική ερμηνεία) ή η εμφάνιση ενός Προφήτη για τους Αποκρυφιστές, αλλά η φιλοσοφική εκδήλωση ενός περιεχομένου  που πακτωνόταν και επανεπεξεργαζόταν από την τελευταία περίοδο του Μεσαίωνα μέχρι την εποχή που ο Διαφωτισμός αποφάσισε να καταργήσει τον Μύθο ως άσχετο ή εχθρικό προς την Λογική. Ο αντι-διαφωτισμός, με δυό λόγια και αρκετά απλοποιημένος, εισησγήθηκε ότι υπάρχει μία διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που μπορεί να επεξεργαστεί η γυμνή Θετική Σκέψη, η Επιστήμη και η Λογική, η οποία όμως καθορίζει την ψυχή ενός λαού ή ενός συνόλου ανθρώπων, δημιουργεί μία αυτόματη συνοχή στην κοινωνία του και προκαλεί τον οραματισμό του κοινού μέλλοντος του και της επιθυμίας του για εσωτερική βελτίωση, που είναι ουσιαστικά αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε Πολιτισμό. Με δυό λόγια εισηγήθηκαν ότι τα "διαμάντια" του Διαφωτισμού καλύπτουν μεν θετικά κάποιες πλευρές της ζωής, αλλά είναι τόσο μονοσήμαντα που καταργούν την ουσία του ζειν και την δυνατότητα των κοινωνιών και κατ' επέκταση του ανθρωπινου πολιτισμού να προοδεύσει πνευματικά. Το ίδιο σύστημα αρχικά βρίσκεται σε συνδιαλαγή με την θρησκεία, την "διαβάζει" όμως διαφορετικά, διότι οι εκκλησίες - εξουσιαστικές δομές θεωρούν ότι ανακόπτουν την δυναμική πνευματική πρόοδο έχοντας αυτοπαγιδευτεί στις χειριστικές φόρμες που δημιούργησαν.

Κατά την αντίληψη μου -η οποία ίσως είναι εσφαλμένη, δεν έγινα ειδικός επειδή διαβάσα μια μελέτη και αναζήτησα συνδέσεις με προηγούμενες σπουδές μου- ο Πελαντάν είναι ένα παιδί της εποχής του, και όχι ένα μεμονομένο φαινόμενο· εντούτοις, το "παιδί" αυτό έκανε μερικά μοναδικά πράγματα: έπραξε δημοσίως, κήρυξε τις ιδέες του ανοικτά στην πλήρη έκταση του, εισηγήθηκε φιλοσοφία αλλά και μυητική διαδικασία ανοικτή σε όλους, και εφάρμοσε το κοινωνικό τμήμα των ιδέων του κατά το μέγιστο, αν όχι κατά το όλο. Έζησε δημόσια όπως εισηγήθηκε και παραδειγμάτισε με μοναδικό τρόπο. Τον Πελαντάν μπορεί να μην τον ήξερα, μέχρι την στιγμή που μου τον σύστησε καλός φίλος εξειδικευμένος σε θέματα εσωτερισμού/αποκρυφισμού, το έργο του όμως επηρέασε στην κυριολεξία κάθε πλευρά του new age που συνομιλεί με την μαζική κουλτούρα μέσω των τεχνών. Είναι σίγουρο στο μυαλό μου ότι ο αντι-διαφωτισμό χρειαζόταν έναν Πελαντάν για να συνοψίσει και να απευθύνει προς τον κόσμο δομημένα αλλα και κατανοητά το όραμα του· είναι εξίσου κατανοητό ότι το όραμα του πως ο κόσμος μπορεί να  οδηγηθεί σε ανώτερη πνευματικότητα, προσωπική και κοινωνική πρόοδο μέσω των Τεχνών έχει επηρεάσει καίρια την εποχή μας. Συνεπώς το βιβλίο της Σάσσας Μεταλληνού-Τσέιτοου έχει μεγαλύτερη απεύθυνση από τους τα σαλόνια του New Age, και μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εφαλτήριο σκέψεων για κάθε ανθρωπο που ασχολείται με τον πολιτισμό. 

Ωστόσο, το βιβλίο έχει κάποια προβλήματα, που, αν και δεν ακυρώνουν την αξία του ως περιεχόμενο, έρευνα και μελέτη, ενοχλούν. Πρώτα απ' όλα το βιβλίο είναι εξαιρετικά άβολα βιβλιοδετημένο, με αποτέλεσμα να πρέπει να "τσακίσεις" την ράχη για να το διαβάσεις άνετα. Αν όμως το κάνεις, η κάκιστη βιβλιοδεσία το διαλύει. Κοινώς είναι ένα εξαιρετικά φτηνιάρικο κατά την παραγωγή του βιβλίο· γνωρίζοντας κάμποσα από τυπογραφία (την έχω σπουδάσει, για όσους δεν με γνωρίζουν προσωπικά) αλλά και από των χώρο των εκδόσεων στην Ελλάδα, αντιλαμβάνομαι ότι αυτό δεν αφορά μόνο τον εκδοτικό οίκο αλλά και τις προτιμήσεις της συγγραφέως, δεδομένου ότι, αν και εκδίδεται από τις εκδόσεις "Αλλωστε" ("αδελφάκι" των εκδόσεων Locus-7 για τους γνωρίζοντες) στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι αυτοέκδοση. Δεύτερο ζήτημα είναι η ορθογραφία: το κείμενο χρειάζόταν άγριο editing και διόρθωση πριν εκδοθεί. Αυτό είτε δεν έγινε (δεν αναφέρεται στα βιβλιογραφικά στοιχεία του βιβλίου διορθωτής) είτε έγινε πλημελώς. Το αποτέλεσμα είναι κυρίως το πρώτο 1/3 του βιβλίου και λιγότερο το υπόλοιπο (για άγνωστο σε μένα λόγο) να είναι γεμάτο ορθογραφικά λάθη, παραδρομές πληκτρολόγησης, και αμφισβητούμενη ως εντελώς λάθος χρήση ορισμένων λέξεων που σημαίνουν διαφορετικό πράγμα αππο αυτό για το οποίο χρησιμοποιούνται στα Ελληνικά (π.χ. πάραυτα σημαίνει γρήγορα, άμεσα και βιαστικά, και όχι "παρόλα αυτά")!  Τρίτο ζήτημα είναι η εμμονή της συγγραφέως ότι δεν έχει σημασία στον Αποκρυφισμό του Πελαντάν η ποιότητα της τέχνης αλλά κυρίως τα σύμβολα. Δεν είμαι σε θέση να αμφισβητήσω ότι αυτό ισχύει, ωστόσο είμαι σε θέση να κρίνω ότι ο κύκλος ζωγράφων που στην διάρκεια των τελυταίων αιώνων, αλλά και στον ευρύτατο κύκλο των εικαστικών δημιουργών που ανήκαν στον κύκλο του Πελανταν έχουν αναδειχθεί και αποτελούν φάρους διάδοσης ιδεών υπήρξαν παραπάνω από απλά ανεκτά καλοί αποτυπωτές συμβόλων. Δεν ξέρω αν για την επίτευξη των διαδοχικών συμβολοποιήσεων /αποσυμβολοποιήσεων απαιτείται ή όχι στοιχειώδης αισθητική, ή και αρτιότητα, οι καλλιτέχνες όμως αυτών των κύκλων που έγιναν και παραμένουν γνωστοί υπήρξαν από τους καλύτερους της ανθρωποτητας (π.χ. William Blake, Hieronymous Bosch, Fernand Knopff, Henri Martin, Pierre Amedee Marcel-Beronneau, Carlos Schwabe, Jean Delville, Armand Point και τόσοι άλλοι), αλλά, αφενός ο ίδιος ο Πελαντάν, κατά παραδοχή της συγγραφέως, έδινε αισθητικές και ζωγραφικές οδηγίες αρτιότητας, αφετέρου το μισό βιβλίο της συγγραφεώς κατακυριαρχείται κατά το πρώτο μισό του πονήματός της από όχι και τόσο χρήσιμες πολλές παρεκβάσεις, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξη της εικονογράφησης με πίνακες της, για τους οποίους μάλιστα έχουμε ήδη διαβάσει για την σπουδαιότητας τους σε ειδικό δεύτερο προλογικό σημείωμα, αλλά και με κάθε ευκαιρία, όπως και στις λεζάντες που τις συνοδεύουν. Κατατείνω ότι η υπερβολική σεμνοτυφία δεν είναι απαραίτητα αρετή, αλλά η σε τέτοιον βαθμό αυτοπροβολή, η συγγραφέας, αν μη τι άλλο ως έχουσα σπουδάσει μεταξύ άλλων "Επικοινωνιολογία" (sic), θα έπρεπε να καταλαβαίνει ότι φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα του προσδοκώμενου όταν ο αποδέκτης της είναι ο σκεπτόμενος άνθρωπος στον οποίο είμαι σίγουρος ότι απευθύνεται. 

Εν κατακλείδι, το βιβλίο είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε όποιον έχει αναζητήσεις -φιλοσοφικές, ερευνητικές, ή προσωπικέςὔπαρξιακές-πάνω σε αυτά τα αντικείμενα, όπως επίσης σε καλλιτέχνες που έχουν υπαρξιακές αναζητήσεις, καθώς μας γνωρίζει έναν σημαντικό διανοητή ᾱν και με  εκλεκτικές συγγένειες με τον εσωτερισμό, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι μέλος της οικογένειας της σύγχρονης διανόησης ακόμα και εαν δεν αντιμετωπίζεται πάντοτε έτσι στην δημόσια σφαίρα. Ως βιβλίο έχει αδυναμίες, τις οποίες όμως, αφενός  η εξαιρετική έρευνα της Σάσσας Μεταλληνού-Τσέιτοου, αφετέρου δε η ανυπαρξία στα ελληνικά ή τα αγγλικά βιβλιογραφίας για τον Πελαντάν, μας υποχρεώνει εν τέλει να αγνοήσουμε.

William Blake - Οι γάμοι του ουρανού και της κόλασης (μτφρ. Χάρη Βλαβιανού, 1997)

Το χαρτόδετο, μόλις 107 σελίδων βιβλίο ανήκει στην βιβλιοθήκη μου από το 1997 οπότε εκδόθηκε. Αντίθετα, με νεότερη έκδοση του εκδ. οίκου Νεφέλη, που είναι δερματόδετη και εκδόθηκε μόλις το 2014, η συγκεκριμένη αν και θεωρείται υποδεέστερη ποιοτικά (με βάση βιβλιοδετικά κριτήρια και όχι το περιεχόμενο της) είναι πλέον δυσέυρετη. Σε κάθε περίπτωση το περιεχόμενο του βιβλίου που ξαναδιάβασα προχθές, με προτρέπει να σας ενθαρρύνω να το μελετήσετε, σε όποια έκδοση το βρείτε. Ενας σημαντικός λόγος που συνηγορεί υπέρ αυτού είναι ο πρόλογος του Χάρη Βλαβιανού, ο οποίος είναι παράλληλα βιογραφία και μοναδική κριτική προσέγγιση του William Blake και του έργου του. Επίσης, με προτρέπει να σας ενθαρρύνω σχετικά η μεταφραστική άποψη του: προτίμησε να διατηρήσει κατά το δυνατό το πνεύμα του πρωτοτύπου, ουσιαστικά διευκολύνοντας τον αναγνώστη να διαβάσει ο ίδιος τις παρατιθέμενες χαλκογραφίες, και, όχι να φέρει μέσω τις μετάφρασης το κείμενο στα μέτρα του, φλερτάρωντας την προσωπική του κοσμαντίληψη, όπως έκανε ο κατα τα άλλα σημαντικός λόγιος Ζήσιμος Λορεντζάτος, στην πρώτη απόπειρα κυκλοφορίας του βιβλίου στα Ελληνικά την δεκαετία του '50.

Θέτοντας το θέμα σε διάλογο στο Facebook (δες ΕΔΩ), συζητήσαμε με φίλους ενδιαφέρουσες διαφορετικές οπτικές γωνίες από την δική μου, που ίσως σας ενδιαφέρουν εξίσου, δείτε τις.

Σε διάλογο με 95 απόψεις για την Τέχνη

"'-Τα πάντα είναι θέμα οπτικής γωνίας!', είπε ο πίθηκος και έφαγε το σαπούνι", ήταν μία από τις σουρρεαλιστικές φράσεις που αξιοποιούσα νεότερος, θέλοντας να επιδείξω το ατελέσφορο της δογματικής κριτικής σε θέματα που άπτονται κατά μεγάλο ποσοστό της οπτικής γωνίας του θεατή.

Και ήταν η πρώτη φράση που μου ήρθε στο μυαλο, καθώς παρακολουθούσα την καταχρηστικά δριμεία και ακραία επιθετική κριτική στην νεότερη έκθεση που φιλοξενεί το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, μία διοργάνωση των τεσσάρων Ανώτατων Σχολών Καλών & Εφαρμοσμένων Τεχνών της Ελλάδας (Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Φλώρινας, Ιωαννίνων), υπό τον  τίτλο "8η Μπιενάλε των Φοιτητών των Σχολών Καλών Τεχνών Ελλάδoς", από την μία πλευρά, και τα σχόλια αλληλοχαϊδέματος και βαυκαλισμού περί "ανατρεπτικών έργων", "αναδυόμενων πρωτοποριών", και λοιπές μπαρούφες από την άλλη· ως γνωστόν (και αυτή ήταν μία άλλη φράση που αξιοποιούσα συχνά παλιότερα) "πως θα έρθουν οι άλλοι στην κηδεία σου αν δεν πας πρώτα εσύ  στην δική τους;"

Σε όλα αυτά ήρθε να προσθέσει αρνητικές σκέψεις η μνημειώδης φράση "95 φοιτητές-εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες" που διάβασα στην επίσημη ανακοίνωση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης για την έκθεση· είναι κρίμα που οι πανεπιστημιακού επίπεδου δάσκαλοι αδυνατούν να αντιληφθούν, ότι, στις σχολές Καλών Τεχνών ανά την υφήλιο -και όχι μονάχα  στην Ελλάδα,  σπουδάζουν δύο ειδών φοιτητές: όσοι επιδιώκουν να γίνουν καλλιτέχνες, αλλά και οι καλλιτέχνες που επιδιώκουν να αποκτήσουν πτυχίο και να διευρύνουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους. Συνεπώς η φράση "εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες" είναι ιδιαίτερα ατυχής, διότι αφενός βλέπει δικαιωματικά ως καλλιτέχνη καθέναν στον οποίο θα απονεμηθεί πανεπιστημιακός τίτλος (δηλαδή, στην συντριπτική πλειοψηφία όσων εισήχθησαν στις Σχολές) μία μέρα αφού του απονεμηθεί ο τίτλος, και κανέναν σαν καλλιτέχνη μέχρι μία ημέρα πριν του απονεμηθεί ο τίτλος!  Επίσης η φράση επιδιώκει μιαν επιείκια αναντίστοιχη με την πράξη της εικαστικής έκθεσης: κάθε καλλιτέχνης που εκθέτει το έργο του το πράττει ώστε να κριθεί με βάση το έργο του, και όχι με βάση τις "εκπτώσεις" που θα του εξασφαλίσει ο τίτλος του φοιτητή.

Ας κάνουμε, λοιπόν, ακριβώς αυτό, και μόνο αυτό.

Απο παλιά, αλλά ιδίως κατόπιν και της επαγγελματικής ενασχόλησης μου με τον χώρο των εικαστικών τεχνών, έχω πειστεί ότι σε κάθε περίπτωση οφείλουμε ως ελάχιστη πράξη καλής θέλησης να αφήνουμε το έργο να συνηγορήσει υπέρ του εαυτού του. Να αφουγκραστούμε τα μυστικά ποτάμια που πηγάζουν στην ψυχή κάθε δημιουργού, ακόμα κι αν ο ίδιος μοιάζει "λίγος" και "μικρός", μέσα στο κάθε έργο τέχνης που βρίσκεται μπροστά μας ή γύρω μας, όχι σα να ήταν έμψυχο υλικό, αλλά πιότερο σα να ήταν το ίδιο μια ψυχή. Αποφάσισα λοιπόν να θεωρήσω όλα τα παραπάνω τίποτα περισσότερο από background noise, και να επισκεφτώ την έκθεση σήμερα νωρίς το απόγευμα, σχεδόν μία εβδομαδα κατόπιν των επίσημων εγκαινίων της στα οποία δεν κατάφερα να παραστώ.

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα έκθεση, με έργα από κάμποσες διαφορετικές προσεγγίσεις τέχνης, με ενδιαφέρουσα επιμελητική άποψη ως προς την χωροθεσία των έργων, ιδίως αν λάβει κανείς υπόψη του το δύσκολο έργο του επιμελητή έμπροσθεν της απαράβλητης ποικιλομορφίας. Βρήκα έργα που μου άρεσαν πολύ, έργα που γνώριζα καθώς έχω την τύχη να γνωρίζω τους δημιουργούς τους, έργα που διακρίνονται για την  σύλληψη ή/και την αποτύπωση τους, έργα που με εξέπληξαν ευχάριστα και έργα που μου θύμισαν ότι κοιμήθηκα λίγες ώρες χθες το βράδυ, έργα εμπνευσμένα και έργα - ευκολάκια/"ξεπέτα"/"να τελειώνουμε", έργα σοβαρά και έργα σοβαροφανή, έργα πρόχειρα και έργα άρτια, έργα συμβατικά με πειραματισμούς ως προς τα υλικά αποτύπωσης, και έργα πειραματικά με συμβατικά υλικά αποτύπωσης,  έργα που θεώρησα πολύ ενδιαφέροντα, και άλλα που ακόμα και αν είχαν πολλά να πουν, τα κοίταζα και με κοιτούσαν για κάμποση ώρα πριν αναλάβω την ευθύνη να αποφασίσω ότι δεν ταίριαζαν τα ζώδια μας και ότι δύσκολα θα σπάσουμε τον πάγο ανάμεσα μας!

Είδα πολλά έργα υπογεγραμμένα από καλλιτέχνες, οι οποίοι, φανερά πλέον, δεν θεωρούν ντροπή να γράψουν το όνομα τους στον καμβά ή το χαρακτικό έργο, όπως επί μία δεκαετία τουλάχιστον τώρα τους καθοδηγούν να πιστεύουν -λανθασμένα κατά την γνώμη μου- πολλοί δάσκαλοι τους. Επίσης είδα την πλειοψηφία των ἐργων να έχουν τίτλους -ένα ακόμα "ταμπού" της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα που μάλλον ευτυχώς "σπάει" σιγά-σιγά.

Και αφού σας είπα τι είδα, ήρθε η ώρα να σας πω και τι δεν είδα. Δεν είδα, λοιπόν, πολλες ακρότητες, που θα ήταν σε θέση να προκαλέσουν per se τον λιγότερο πεπαιδευμένο επισκέπτη, ή ακόμα και να αποτρέψουν με βάση το word of mouth άλλους να επισκεφτούν την έκθεση, όπως αυτή κατηγορήθηκε δημόσια. Δεν είδα κείμενα -καλλιτεχνικές δηλωσεις/statements που θα διευκόλυναν την θέαση των έργων, και, όσο κι αν αντιλαμβάνομαι τον δισταγμό της Επιμέλειας/Διοργάνωσης να δεχθεί ένα κείμενο για κάθε έργο, ή την δυνατότητά της να υποχρεώσει όλους τους συμμετέχοντες να γράψουν ένα, η έλλειψη ήταν καταφανής και δεν μπορώ να μην την σημειώσω. Δεν είδα πολλά έργα που να θεώρησα συγκλονιστικά, τέτοια που να ξεφεύγουν απο τα όρια του απλώς οξυδερκούς σχολίου.

Συνολικά, είδα μία έκθεση 95 καλλιτεχνών, πολλοί εκ των οποίων με αδιαμφησβήτητο παρόν, μερικοί εκ των οποίων έχουν λιγότερο αμφίβολο από άλλους μέλλον.