Πελαντάν: Οι Τέχνες ως Θρησκεία & Φιλοσοφία αδιαχώριστα

Είναι γνωστό σε αρκετούς φίλους μου, που με γνωρίζουν προσωπικά, το ενδιαφέρον μου για την φιλοσοφία του Εσωτερισμού, ιδίως όπως αυτή αναπτύχθηκε την εποχή του αντι-διαφωτισμού, καθώς την θεωρώ εφαλτήριο του μύθου της σύγχρονης εποχής, που, στην δημόσια σφαίρα συνδιαμόρφωσε τις new age αποκρυφιστικές σχολές, και στην ιδιωτική σφαίρα έδειξε μέσα από τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία και την τέχνη ότι υπάρχουν και άλλοι δρόμοι στις υπαρξιακές αναζητήσεις από αυτούς για τους οποίους εγγυάται η θρησκεία στον Δυτικό κόσμο. Δεδομένου ότι αυτό το σημείωμα αναφέρεται περισσότερο στο γενικότερο κοινό, το οποίο στην Ελλάδα δεν γνωρίζει απαραίτητα ότι στον Διαφωτισμό υπήρξε μια κοινωνική και ιστορική αντίδραση, ο αντί-διαφωτισμός, που εκδηλώθηκε με ποικίλους τρόπους και από πολλές πλευρές, με διαφορετικά υπόβαθρα, αλλά κυρίως, αποτέλεσε αφορμή για την διεύρυνση της συνδιαλαγής με υπαρξιακά ζητήματα και για μια μεγάλη εξωτερίκευση του Δυτιικού εσωτερισμού, ο ο οποίος έστω και για λίγο, απέκτησε κοινωνική απεύθυνση, εξαγόμενος από τα σαλόνια της αριστοκρατίας, των μυστικών εταιρειών, των αλχημιστικών καταφυγίων και του πιο ελιτίστικου ενδύματος του.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ύπαρξη ενός Πελαντάν δεν είναι περίεργη, το καπρίτσιο ενός Θεού ή ενός Εωσφόρου (κατά οποιαδήποτε λεξιλογική ερμηνεία) ή η εμφάνιση ενός Προφήτη για τους Αποκρυφιστές, αλλά η φιλοσοφική εκδήλωση ενός περιεχομένου  που πακτωνόταν και επανεπεξεργαζόταν από την τελευταία περίοδο του Μεσαίωνα μέχρι την εποχή που ο Διαφωτισμός αποφάσισε να καταργήσει τον Μύθο ως άσχετο ή εχθρικό προς την Λογική. Ο αντι-διαφωτισμός, με δυό λόγια και αρκετά απλοποιημένος, εισησγήθηκε ότι υπάρχει μία διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που μπορεί να επεξεργαστεί η γυμνή Θετική Σκέψη, η Επιστήμη και η Λογική, η οποία όμως καθορίζει την ψυχή ενός λαού ή ενός συνόλου ανθρώπων, δημιουργεί μία αυτόματη συνοχή στην κοινωνία του και προκαλεί τον οραματισμό του κοινού μέλλοντος του και της επιθυμίας του για εσωτερική βελτίωση, που είναι ουσιαστικά αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε Πολιτισμό. Με δυό λόγια εισηγήθηκαν ότι τα "διαμάντια" του Διαφωτισμού καλύπτουν μεν θετικά κάποιες πλευρές της ζωής, αλλά είναι τόσο μονοσήμαντα που καταργούν την ουσία του ζειν και την δυνατότητα των κοινωνιών και κατ' επέκταση του ανθρωπινου πολιτισμού να προοδεύσει πνευματικά. Το ίδιο σύστημα αρχικά βρίσκεται σε συνδιαλαγή με την θρησκεία, την "διαβάζει" όμως διαφορετικά, διότι οι εκκλησίες - εξουσιαστικές δομές θεωρούν ότι ανακόπτουν την δυναμική πνευματική πρόοδο έχοντας αυτοπαγιδευτεί στις χειριστικές φόρμες που δημιούργησαν.

Κατά την αντίληψη μου -η οποία ίσως είναι εσφαλμένη, δεν έγινα ειδικός επειδή διαβάσα μια μελέτη και αναζήτησα συνδέσεις με προηγούμενες σπουδές μου- ο Πελαντάν είναι ένα παιδί της εποχής του, και όχι ένα μεμονομένο φαινόμενο· εντούτοις, το "παιδί" αυτό έκανε μερικά μοναδικά πράγματα: έπραξε δημοσίως, κήρυξε τις ιδέες του ανοικτά στην πλήρη έκταση του, εισηγήθηκε φιλοσοφία αλλά και μυητική διαδικασία ανοικτή σε όλους, και εφάρμοσε το κοινωνικό τμήμα των ιδέων του κατά το μέγιστο, αν όχι κατά το όλο. Έζησε δημόσια όπως εισηγήθηκε και παραδειγμάτισε με μοναδικό τρόπο. Τον Πελαντάν μπορεί να μην τον ήξερα, μέχρι την στιγμή που μου τον σύστησε καλός φίλος εξειδικευμένος σε θέματα εσωτερισμού/αποκρυφισμού, το έργο του όμως επηρέασε στην κυριολεξία κάθε πλευρά του new age που συνομιλεί με την μαζική κουλτούρα μέσω των τεχνών. Είναι σίγουρο στο μυαλό μου ότι ο αντι-διαφωτισμό χρειαζόταν έναν Πελαντάν για να συνοψίσει και να απευθύνει προς τον κόσμο δομημένα αλλα και κατανοητά το όραμα του· είναι εξίσου κατανοητό ότι το όραμα του πως ο κόσμος μπορεί να  οδηγηθεί σε ανώτερη πνευματικότητα, προσωπική και κοινωνική πρόοδο μέσω των Τεχνών έχει επηρεάσει καίρια την εποχή μας. Συνεπώς το βιβλίο της Σάσσας Μεταλληνού-Τσέιτοου έχει μεγαλύτερη απεύθυνση από τους τα σαλόνια του New Age, και μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εφαλτήριο σκέψεων για κάθε ανθρωπο που ασχολείται με τον πολιτισμό. 

Ωστόσο, το βιβλίο έχει κάποια προβλήματα, που, αν και δεν ακυρώνουν την αξία του ως περιεχόμενο, έρευνα και μελέτη, ενοχλούν. Πρώτα απ' όλα το βιβλίο είναι εξαιρετικά άβολα βιβλιοδετημένο, με αποτέλεσμα να πρέπει να "τσακίσεις" την ράχη για να το διαβάσεις άνετα. Αν όμως το κάνεις, η κάκιστη βιβλιοδεσία το διαλύει. Κοινώς είναι ένα εξαιρετικά φτηνιάρικο κατά την παραγωγή του βιβλίο· γνωρίζοντας κάμποσα από τυπογραφία (την έχω σπουδάσει, για όσους δεν με γνωρίζουν προσωπικά) αλλά και από των χώρο των εκδόσεων στην Ελλάδα, αντιλαμβάνομαι ότι αυτό δεν αφορά μόνο τον εκδοτικό οίκο αλλά και τις προτιμήσεις της συγγραφέως, δεδομένου ότι, αν και εκδίδεται από τις εκδόσεις "Αλλωστε" ("αδελφάκι" των εκδόσεων Locus-7 για τους γνωρίζοντες) στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι αυτοέκδοση. Δεύτερο ζήτημα είναι η ορθογραφία: το κείμενο χρειάζόταν άγριο editing και διόρθωση πριν εκδοθεί. Αυτό είτε δεν έγινε (δεν αναφέρεται στα βιβλιογραφικά στοιχεία του βιβλίου διορθωτής) είτε έγινε πλημελώς. Το αποτέλεσμα είναι κυρίως το πρώτο 1/3 του βιβλίου και λιγότερο το υπόλοιπο (για άγνωστο σε μένα λόγο) να είναι γεμάτο ορθογραφικά λάθη, παραδρομές πληκτρολόγησης, και αμφισβητούμενη ως εντελώς λάθος χρήση ορισμένων λέξεων που σημαίνουν διαφορετικό πράγμα αππο αυτό για το οποίο χρησιμοποιούνται στα Ελληνικά (π.χ. πάραυτα σημαίνει γρήγορα, άμεσα και βιαστικά, και όχι "παρόλα αυτά")!  Τρίτο ζήτημα είναι η εμμονή της συγγραφέως ότι δεν έχει σημασία στον Αποκρυφισμό του Πελαντάν η ποιότητα της τέχνης αλλά κυρίως τα σύμβολα. Δεν είμαι σε θέση να αμφισβητήσω ότι αυτό ισχύει, ωστόσο είμαι σε θέση να κρίνω ότι ο κύκλος ζωγράφων που στην διάρκεια των τελυταίων αιώνων, αλλά και στον ευρύτατο κύκλο των εικαστικών δημιουργών που ανήκαν στον κύκλο του Πελανταν έχουν αναδειχθεί και αποτελούν φάρους διάδοσης ιδεών υπήρξαν παραπάνω από απλά ανεκτά καλοί αποτυπωτές συμβόλων. Δεν ξέρω αν για την επίτευξη των διαδοχικών συμβολοποιήσεων /αποσυμβολοποιήσεων απαιτείται ή όχι στοιχειώδης αισθητική, ή και αρτιότητα, οι καλλιτέχνες όμως αυτών των κύκλων που έγιναν και παραμένουν γνωστοί υπήρξαν από τους καλύτερους της ανθρωποτητας (π.χ. William Blake, Hieronymous Bosch, Fernand Knopff, Henri Martin, Pierre Amedee Marcel-Beronneau, Carlos Schwabe, Jean Delville, Armand Point και τόσοι άλλοι), αλλά, αφενός ο ίδιος ο Πελαντάν, κατά παραδοχή της συγγραφέως, έδινε αισθητικές και ζωγραφικές οδηγίες αρτιότητας, αφετέρου το μισό βιβλίο της συγγραφεώς κατακυριαρχείται κατά το πρώτο μισό του πονήματός της από όχι και τόσο χρήσιμες πολλές παρεκβάσεις, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξη της εικονογράφησης με πίνακες της, για τους οποίους μάλιστα έχουμε ήδη διαβάσει για την σπουδαιότητας τους σε ειδικό δεύτερο προλογικό σημείωμα, αλλά και με κάθε ευκαιρία, όπως και στις λεζάντες που τις συνοδεύουν. Κατατείνω ότι η υπερβολική σεμνοτυφία δεν είναι απαραίτητα αρετή, αλλά η σε τέτοιον βαθμό αυτοπροβολή, η συγγραφέας, αν μη τι άλλο ως έχουσα σπουδάσει μεταξύ άλλων "Επικοινωνιολογία" (sic), θα έπρεπε να καταλαβαίνει ότι φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα του προσδοκώμενου όταν ο αποδέκτης της είναι ο σκεπτόμενος άνθρωπος στον οποίο είμαι σίγουρος ότι απευθύνεται. 

Εν κατακλείδι, το βιβλίο είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε όποιον έχει αναζητήσεις -φιλοσοφικές, ερευνητικές, ή προσωπικέςὔπαρξιακές-πάνω σε αυτά τα αντικείμενα, όπως επίσης σε καλλιτέχνες που έχουν υπαρξιακές αναζητήσεις, καθώς μας γνωρίζει έναν σημαντικό διανοητή ᾱν και με  εκλεκτικές συγγένειες με τον εσωτερισμό, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι μέλος της οικογένειας της σύγχρονης διανόησης ακόμα και εαν δεν αντιμετωπίζεται πάντοτε έτσι στην δημόσια σφαίρα. Ως βιβλίο έχει αδυναμίες, τις οποίες όμως, αφενός  η εξαιρετική έρευνα της Σάσσας Μεταλληνού-Τσέιτοου, αφετέρου δε η ανυπαρξία στα ελληνικά ή τα αγγλικά βιβλιογραφίας για τον Πελαντάν, μας υποχρεώνει εν τέλει να αγνοήσουμε.