Ars gratia vitam, ή προς μια νέα πραγματικότητα της Τέχνης (που θα χτίσουμε)

Η τέχνη, με τον κατεστημένο ορισμό της ως του συνόλου της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται, δεν κυριαρχεί, μάλιστα σπάνια επιβιώνει της βιοπάλης του "καθημερινού ανθρώπου". Ως εκ τούτου συχνά, κυρίως σήμερα, ο χώρος της τέχνης εκτιμά ότι απευθύνεται σε εκλεκτούς, είτε του χρήματος και της ισχύος, είτε σε κλειστές ομάδες με "ανώτερα" / πιο καλλιεργημένα / "εναλλακτικά", και λοιπά ενδιαφέροντα, με αποτέλεσμα να καταμαρτυρά έναν ελιτισμό που δεν αφήνει την τέχνη να παραμείνει κοινό αγαθό, φορέα ιδεών και επικοινωνίας, που πραγματικά είναι, όπως έχει δοθεί η ευκαιρία σε καθέναν που αυτοπροσδιορίζεται ως καλλιτέχνης ή που έχει προβληματιστεί γι' αυτή την αλλόκοτη έκφανση της ανθρώπινης φύσης, να ανακαλύψει. Ακόμα και στην επί σκοπόν έκθεση έργων τέχνης υπάρχει ελιτισμός, με την έννοια ότι, για παράδειγμα, η συντριπτική πλειοψηφία εκείνου του ορυμαγδού φιλότεχνων που συχνάζει σε χώρους τέχνης καi μουσεία, δεν θα πάρει σχεδόν ποτέ τα ποδάρια του να πάει σε ένα καφενείο όπου κάποιος ζωγράφος εκθέτει, ή, για να επισκεφτεί στο "atelier" ενός καλλιτέχνη, αυτό θα πρέπει να είναι περιποιημένος, χώρος εξαιρετικός και καλαίσθητος, στημένος για να υπηρετήσει αυτή καθαυτή την πράξη της πώλησης και όχι αυτή της αδιαμεσολάβητης δημιουργίας.

Με αυτές τις σκέψεις και επειδή δεν με ενδιαφέρει να υπεραναλύσω το ζήτημα, απλώς και μόνο να το τοποθετήσω σε υγιείς βάσεις συζήτησης, θα κλείσω το θέμα με την επισήμανση ότι η οικονομική κρίση δεν χτύπησε μια υγιή αγορά τέχνης ακρωτηριάζοντας την, απλά ανέκοψε την κερδοσκοπική δυνατότητα καλλιτεχνών και μεσαζόντων, και σε πλείστες όσες περιπτώσεις την εκμηδένισε. Έκανε όμως κάτι ακόμα: κατέστρεψε όνειρα, καριέρες και ανέκοψε πορείες που γεννήθηκαν σε έναν κόσμο αφθονίας που έβλεπε την δυνατότητα απόκτησης έργων τέχνης όχι με ποιοτικότερο κριτήριο από αυτό του ματαιόδοξου καταναλωτισμού και της επίδειξης. Τέτοιες ήταν κατά κύριο λόγο οι δομές διάδοσης και εμπορευσιμότητας της τέχνης στην Ελλάδα τα τελευταία τριάντα χρόνια, ανάλογες ήταν οι προσδοκίες των καλλιτεχνών από αυτό το σύμφυρμα αγοραστών αστικής προέλευσης με νεόπλουτους που είτε κατανοούσαν με εντελώς λάθος και καθόλου προσωπικούς αλλά δομημένους με χίλια "πρέπει" όρους την τέχνη οι πρώτοι, και με μια σειρά αλλοτριώσεων οι δεύτεροι, αλλά συμπαρέσυραν αναπόφευκτα στην κατάρρευση τους και τις λίγες υγιείς προσπάθειες. Τώρα πρέπει να γίνει μια νέα αρχή. Μην αισιοδοξείτε υπερβολικά: η κατακεραύνωση μιας υποφώσκουσας δομής, σε βαθμό πλήρους συντριβής, δεν παράγει μια tabula rasa έτοιμη να γραφεί με την φρεσκάδα του νέου. Αντίθετα, παράγει ένα εφιαλτικό πεδίο μάχης, με διάσπαρτα συντρίμια, ακρωτηριασμένα πτώματα, και σπαράζοντες πληγωμένους που προσπαθούν να κρατηθούν με πόνο στην ζωή, έναν χώρο οδύνης για το τέλος των πραγμάτων, μέσα στον οποίο όλοι όσοι πραγματικά μας ενδιαφέρει η προαγωγή της τέχνης και η επιβίωση των καλλιτεχνών, ώστε αυτοί να είναι σε θέση να κάνουν αυτό που εκείνοι θέλουν και εμείς ορεγόμαστε ως αναγκαίο, θα πρέπει να δουλέψουμε για να χτίσουμε μια νέα πραγματικότητα, που η φράση “αγορά Τέχνης” αδυνατεί να περικλείει εννοιολογικά. Πρέπει με το τίποτα να διαφημίσουμε αποτελεσματικά την τέχνη σε βαθμό υιοθέτησης της από καθέναν, και όχι από τους λίγους. Να δώσουμε την δυνατότητα στον νέο να την χαίρεται από την αρχή της ζωής του, να την κάνουμε τρόπο ζωής, και, προπάντων, να αποπλανήσουμε τον “άνθρωπο της καθημερινότητας” ώστε να βλέπει την τέχνη σε κάθε έκφανση της ζωής. Τότε μόνο θα την αποζητήσει στον προσωπικό του χώρου, θα την κατανοήσει ως δομικό υλικό της προσωπικής του αναζήτησης, του καταφυγίου του, και της ζωής του.

To "Ars gratia artis" μας τελείωσε, άλλωστε, αμφιβάλλω ότι ποτέ κατ' ουσίαν υπήρξε. "Ars gratia vitam", θα μπορούσε να είναι το πρόταγμα της νέας εποχής...