Η κατάχρηση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης ως μέτρο προσωπικής δυστυχίας

Συχνά συζητείται ότι τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (στο εξής ΜΚΔ, για συντομία)  με πρώτο και καλύτερο το Facebook βλάπτουν τις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις, προκαλούν απομόνωση, όπως και μια ψευδαισθητική θεώρηση του κόσμου, καθώς αυτός οράται μέσα από τους παραμορφωτικούς φακούς της υπέρ του δέοντος "έξωθεν καλής μαρτυρίας" που επιδιώκουν οι περισσότεροι χρήστες του. Έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη ότι τα ΜΚΔ προκαλούν μία σειρά από ψυχολογικές διαταραχές, όπως και μία ιδιόμορφη μορφή εθισμού. Αν και το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), που αποτελεί σημείο αναφοράς παγκοσμίως για τα κριτήρια αναγνώρισης των ψυχικών νοσημάτων δεν συμπεριέλαβε ούτε καν το προηγούμενο στάδιο από τα ΜΚΔ -το Internet- αλλά περισσότερο μια ειδική περίπτωση, το Internet Gaming, δηλαδή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ρόλων που παίζονται online, πυκνώνουν οι εισηγήσεις τα τελευταία χρόνια για την επόμενη αναθεώρηση του, ώστε αυτή να συμπεριλάβει τον εθισμό καθώς επίσης την σχέση του με άλλες νοσηρές καταστάσεις όπως η πρόκληση κατάθλιψης. Ο εθισμός στο διαδίκτυο (internet addiction) μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, προτάθηκε ως όρος πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) και απέκτησε ξεχωριστή δημοφιλία με νεότερη έρευνα της Young (1996, η οποία το 1998 εξεδόθη σε βιβλίο: Young, K. S. (1998). Caught in the Net. New York: John Wiley. ISBN 0471191590), αναφέρεται στην "καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της". Ο εθισμός στο Διαδίκτυο, αν και δεν έχει επισήμως αναγνωρισθεί ως κλινική οντότητα παρά μόνο στην Κίνα, Ν.Κορέα και Ταϊβάν, αποτελεί μια κατάσταση που προκαλεί σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική ή ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του ατόμου. Τα τελευταία 6 χρόνια διερευνάται ήδη ως μία επέκταση των παραπάνω ο λεγόμενος "εθισμός στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης" (Social Media Addiction).

Ο πρώτος "κώδων του κινδύνου" χτύπησε το 2009, μέσα από ένα άρθρο των ερευνητών  Christakis, D. A. και Moreno, M. A. με τίτλο "Trapped in the Net: Will Internet Addiction Become a 21st-Century Epidemic?" που δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση του αμερικάνικου Arch Pediatr Adolesc Med. Το άρθρο αφορούσε την τάση ανηλίκων να εθίζονται στο Facebook οι επαφές μέσω του οποίου ακόμα και με εν πολλοίς αγνώστους τους ανθρώπους έτειναν να υποκαθιστούν την πραγματικότητα. Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2013 στο  Public Library of Science συνέβαλλε στον διάλογο την  θέση ότι τα αδιαμφήσβητητα οφέλη της χρήσης των ΜΚΔ απομειώνονται αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των ανθρώπων που παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ως αποτέλεσμα των επαφών τους μέσα από αυτά, ή που εντείνεται εφόσον ήταν ήδη χαμηλή. Η τρέχουσα συζητήση σήμερα έχει μετατοπιστεί προς το κατά πόσον το φαινόμενο είναι ψυχολογικό, και, ως εκ τούτου, πρέπει να αντιμετωπιστεί καθαρά ως τέτοιο με την δημιουργία ενός καθοδηγητικού πλαισίου διάγνωσης και μια μεθοδολογική προσέγγιση θεραπείας, ή, αντίθετα, αν πρόκειται για κοινωνικό φαινόμενο που ενεργοποιεί ή εντείνει γνωστές ψυχολογικές διαταραχές και παθήσεις. Παρόλα αυτα είναι διαπιστωμένο ότι η υπερβολική χρήση των ΜΚΔ έχει προκαλέσει αύξηση σε πρακτικές όπως το cyberbullying, το sexting ("λεκτικό" cybersex και "καμάκι" στο διαδίκτυο, το οποίο σε συνεχή και ακραίο βαθμό θεωρείται ψυχολογικό πρόβλημα), και διαταραχές ύπνου. Δεκάδες έρευνες έχουν δει το φως της δημοσιότητας έκτοτε με ποικίλους προσανατολισμούς. Για παράδειγμα, το 2015 οι περισσότερες  έρευνες εστιάστηκαν στον περιορισμό του χρόνου των χρηστών που "κόλλησαν" με τα ΜΚΔ, ιδίως σε συνάρτηση με τις προσδοκίες που έτρεφαν από τις επαφές τους σε αυτά (Chen, Hsuan-Ting; Kim, Yonghwan (2013). "Problematic Use of Social Network Sites: The Interactive Relationship Between Gratifications Sought and Privacy Concerns". Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking. 16 (11): 806–812, το διαβάζετε ΕΔΩ, με αναθεωρήσεις).

Την Άνοιξη του 2016 οι ερευνητές Holly B. Shakya του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια και ο Nicholas A. Christakis του Yale, κατάφεραν να αποδείξουν αυτό που προηγούμενες έρευνες είχαν αποτύχει να κάνουν: να συνδέσουν την κατάθλιψη και την δυστυχία των χρηστών με το Facebook απο τα ΜΚΔ. Οι μεταξύ δεκάδων ενδιαφερόντων επιμέρους συμπερασμάτων, αναφέρουν τα εξής: "Η κατά πρόσωπο διάδραση είναι γνωστό ότι συμβάλλει καίρια στην ευτυχία. Με την ανάδυση και εκτεταμένη χρήση των ΜΚΔ σε πολλαπλές συνεχούς διαθεσιμότητας πλατφόρμες ερωτηματικά έχουν ανακύψει αναφορικά με την επίδραση των online κοινωνικών συναναστροφών. Στην έρευνα μας διαπιστώσαμε τις συνέπειες της διαπροσωπικής σύνδεσης τόσο online όσο και offline μέσα από κοινωνικά δίκτυα με πολλά διαφορετικά και σαφώς οριζόμενα κριτήρια μιας "καλής ζωής". Αξιοποιήσαμε τρία "κύματα" (2013, 2014, and 2015) δεδομένων από ένα δείγμα 5,208 ατόμων, συμπεριλαμβάνοντας στην  ανάλυση μας μέτρα κοινωνικού δικτύου, σε συνδυασμό με αντικειμενικά μέτρα χρήσης του Facebook. Ορισμένως, μελετήσαμε και διερευνήσαμε τις διασυνδέσεις της ανάπτυξης ενός κοινωνικού δικτύου από κάθε άτομο στον πραγματικό κόσμο σε σύγκριση με τις ανάλογες δραστηριότητές του στον εικονικό χώρο του Facebook, ενώ σε όλες τις περιπτώσεις λάβαμε υπόψιν μας δομημένες καταγραφές από τους ίδιους τους χρήστες της φυσικής τους υγείας, της ψυχικής υγείας τους, της ικανοποιήσης απο την ζωή τους, και του σωματικού βάρους τους. Το συμπέρασμα από το σύνολο της έρευνας μας και την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων είναι ότι συνολικά η χρήση του Facebook συμβάλλει αρνητικά ως προς την ευτυχία των χρηστών του". Η έρευνα είναι εξαιρετικά ενδελεχής, ενώ η παραπομπή που ακολουθεί εξηγεί με κάθε λεπτομέρεια το στατιστικό μοντέλο και περιέχει πλειάδα στοιχείων που τεκμηριώνουν την θέση των δύο ερευνητών. Η πρώτη δημοσίευση της έρευνας βρίσκεται σε PDF αρχείο, ελέυθερο να το "κατεβάσετε" ΕΔΩ.

Η κατακλείδα και τις προηγουμενες έρευνες όσο και στην τελευταία που αφορά κατά αποκλειστικότητα το Facebook είναι το θέμα της σύγκρισης μιάς υπερβολικά κάποιες φορές καλής εικόνας αστραφτερής ζωής που προβάλλεται από ανθρώπους με περισσότερο χρόνο/χρήματα/ανάγκη προβολής του Εγώ τους, με άλλους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν είτε απλά χαμηλή αυτοεκτίμηση είτε νοσούν ψυχικά με κάποια μορφή καταθλιψης, και το εν λόγω πλαίσιο σκέψης επιδεινώνει την κατάσταση τους. Στο παρελθόν έχω διαβάσει άλλες έρευνες, τις οποίες αυτή την στιγμή δεν θα παραθέσω λεπτομερώς εδώ. Σύμφωνα με το πνεύμα των αποτελεσμάτων τους, σημαντική θα ήταν η συζήτηση του εξαρτησιογόνου αποτελέσματος που προκαλεί σε κάποιους η δυνατότητα πλήθυνσης της απεύθυνσης τους μέσω ενός δομημένου δικτύου, σε δυνητικά εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Σε ορισμένους η δυνατότητα αυτή προκαλεί την ενεργοποίηση ενός πλαισίου σκέψης που στο τέλος τους επιτείνει την αίσθηση της μοναξιάς, περεταίρω και της ανασφάλειας όταν αποσυνδέονται από ένα εικονικό  κοινωνικό δίκτυο στο οποίο νιώθουν ότι πάλαιψαν και έγιναν με την αξία τους αποδεκτοί. Όταν μία προσωπικότητα με αυτά τα χαρακτηριστικά αποσυνδέεται από το Facebook, νιώθει κυριολεκτικά σα να βρίσκεται μόνος του σε έναν ξένο τόπο.

Το πρόβλημα είναι ότι η ρηχότητα της επαφής στο Facebook, ιδίως μεταξύ ανθρώπων που δεν γνωρίζονται, αδυνατεί να υποκαταστήσει έστω την φυσική επαφή, αλλά και την επαφή μεταξύ ανθρώπων που γνωρίζονται σε όποιον βαθμό· ενόσω οι δεύτεροι αξιοποιούν το μέσο για να διευρύνουν την επαφή τους και να αυξήσουν την συχνότητα της, οι πρώτοι βιώνουν μια διαρκή αγωνία να επιτύχουν  την διακράτηση του ενδιαφέροντος από ανθρώπους με τους οποίουςτους δένει μονάχα η δήλωση της παρουσίας και τη αποδοχής του ενός για τον άλλον, που έρχεται με την αυτοματοποιημένη δυνατότητα του "Like", σε περιεχόμενο που συχνά πλέον χρήστες που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους αποτίουν χωρίς καν να έχουν οποιαδήποτε επαφή με το δημοσιοποιούμενο μέσω αναρτήσεων περιεχόμενο από άλλους χρήστες, ή με τους ίδιους. Αυτοί οι χρήστες είναι που συχνά δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς να κοιτούν νευρωτικά συνέχεια το κινητό τους. Θα δείτε ανθρώπους να κάθονται σε "ζωντανές" και όμορφες παρέες σε καφετέριες και σε μπαρ και όλοι να κοιτούν το κινητό τους αντί να μιλούν. Θα δείτε μεγαλύτερους ανθρώπους να κάθονται μόνοι ώρες ολόκληρες και να "παίζουν" με το Facebook αντί να έχουν κάποια δραστηριότητα, κοινωνική ή μη. Μην κάνετε το λάθος να ποινικοποιήσετε το Facebook, ή οποιοδήποτε ΜΚΔ: στην καλύτερη περίπτωση αναδεικνύουν και δίνουν τροφή στιςαδυναμίες μας, και στον χειρότερο εαυτό που ήδη έχουμε, δεν τον προκαλούν.