Τάδε μὲν Περσῶν τῶν οἰχομένων / Ἑλλάδ᾽ ἐς αἶαν πιστὰ καλεῖται, / καὶ τῶν ἀφνεῶν καὶ πολυχρύσων / ἑδράνων φύλακες, κατὰ πρεσβείαν / οὓς αὐτὸς ἄναξ Ξέρξης βασιλεὺς / Δαρειογενὴς εἵλετο χώρας ἐφορεύειν. / ἀμφὶ δὲ νόστῳ τῷ βασιλείῳ / καὶ πολυχρύσου στρατιᾶς ἤδη / κακόμαντις ἄγαν ὀρσολοπεῖται θυμὸς ἔσωθεν.
(Αισχύλου, Πέρσαι, προοίμιο)
"Ήρθα να δω θέατρο και είδα μια πολύ καλή performance" είπε η φίλη Έλενα όταν κατασίγασαν τα χειροκροτήματα. Η παράσταση που παρουσίασε το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ξεκινά την περιοδεία της από χθες, με την παράσταση που παρακολουθήσαμε στο Θέατρο Δάσους, ενώ θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου στις 15-16 Αυγούστου. Διαβάζω στην επίσημη σελίδα της παράστασης ότι πρωταγωνιστούν οι Γιάννης Φέρτης (Δαρείος), Άκης Σακελλαρίου (Άτοσσα), Λάζαρος Γεωργακόπουλος (Αγγελιοφόρος), Γιώργος Κολοβός (Ξέρξης).
Φροντισμένη στα επιμέρους, με κινησιολογία ενίοτε ενδιαφέρουσα, πότε δε και σοβαρά χωλαίνουσα, κείμενο κατά το ήμισυ αδιάφορο και κατά το άλλο ήμισυ υπερβολικά φορτωμένο -αλλά και στα δύο ημίσεα ελάχιστα ποιητικό, στερημένη από οποιουδήποτε είδους εύρημα, είναι βέβαιο ότι ο θεατής δεν θα θυμάται ούτε μια φράση από το κείμενο, ενώ κανένα "ηθικόν δίδαγμα" δεν θα μείνει να συζητηθεί. Από την άλλη πλευρά, η σκηνογραφία και η σκηνοθεσία / χοροθεσία παράγει κατά το 2ο και κατά το τρίτο επεισόδιο σκηνές που μένουν στο μυαλό σα πίνακες. Το μακιγιάζ του χορού αξίζει εύφημης μνείας. Το sound design έκανε πολλά με λίγα, όσο το φλύαρο κείμενο έκανε λίγα με πολλά. Σε αυτά, μπορώ να προσθέσω έναν Άκη Σακελλαρίου με ενδιαφέρουσα ερμηνεία, που ίσως αδίκησα μη χειροκροτώντας καθόλου την παράσταση.
Οι "Πέρσες" του Αισχύλου δοσμένο κατά αυτό τον τρόπο ίσως αγγίζουν λίγο τον σημερινό θεατή στο θέμα τους, όπως παρατήρησε ο φίλος Σταύρος. Δεν είναι όμως μόνο αυτό, καθώς, προσωπικά, δεν με ενδιαφέρει σχεδόν καθόλου η ιστορία σε ένα σενάριο στο θέατρο, όσο ο χειρισμός και η απόδοση του. Μία παράσταση αρχαίου δράματος που προσπαθεί -είναι φανερό- να αξιοποιήσει σύγχρονα μέσα χωρίς να απάδει από τις αναγνωρίσιμες δομές του αρχαίου θεάτρου, οφείλει να έχει βάθος, δεύτερη ανάγνωση, τρίτη ανάγνωση. Οφείλει να έχει τον "ηδυσμένω λόγω", που αναφέρει ο Αριστοτέλης στον ορισμό της Αρχαίας Τραγωδίας, "...χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας -δηλαδή χωρίς να αποτελεί απομίμηση της πραγματικής ζωής από την μία, αλλά και χωρίς να είναι ιδιαίτερα αφηγηματικό από την άλλη. Αυτό ήταν ένα από τα βασικά αμαρτήματα της παράστασης: εξαιρετικά οπισθόβαρη, αφήνει το 1ο επεισόδιο ακάλυπτο δραματουργικά, με ένα κείμενα φλύαρο, καθαρά αφηγηματικό, ίσως μεταφρασμένο επακριβώς από το πρωτότυπο. Στο 2ο επεισόδιο ξεκινά μία ενδιαφέρουσα δραματική πορεία. Στο τρίτο κορυφώνεται. Η έξοδος συντελείται με την ελπίδα το πάθημα να γίνει μάθημα στον Βασιλέα που έσυρε τον λαό του στην καταστροφή "ελαφρά τη καρδία", και χωρίς ουσιαστική “κάθαρσιν”.
Εικάζω ότι η τραγωδία θα έκανε μεγάλη εντύπωση στην αρχαία Αθήνα. Ο Αισχύλος, αυτός μάστορας του εναλλακτικού, τόσο ως προς την επεξεργασία των ιστοριών όσο και ως προς την δομή της ίδιας της αρχαίας τραγωδίας την οποία τόλμησε να αλλάξει (προσθήκη δευτεραγωνιστή, μείωση των χορικών, έξαρση λόγου, τριλογία ενιαίου περιεχόμενου). Αυτό που εγώ κρατώ είναι η διήγηση της δοξασμένης νίκης των ελλήνων από την αναπάντεχη σκοπιά των ηττημένων. Ο ποιητής φαίνεται πως δίνει μεγαλύτερη σημασία στα ηθικά διδάγματα της ήττας, από αυτά της λαμπρής νίκης.
Παρόλα αυτά, ο Αριστοτέλειος ορισμός αντηχεί στα αυτιά μου: «Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Κι επετεύχθει στιγμές -στιγμές το “δρώντων και ου δι’ απαγγελίας”, από μόνο του, δεν αρκεί. Απαιτεί και όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, ώστε το δράμα να είναι ολοκληρωμένο, διαφορετικά, κινδυνεύει το δράμα να εκτυλίσσεται εκτός σκηνής, στις κερκίδες, και να το ζει η προσμονή των θεατών για μια παράσταση που θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερη.
Φροντισμένη στα επιμέρους, με κινησιολογία ενίοτε ενδιαφέρουσα, πότε δε και σοβαρά χωλαίνουσα, κείμενο κατά το ήμισυ αδιάφορο και κατά το άλλο ήμισυ υπερβολικά φορτωμένο -αλλά και στα δύο ημίσεα ελάχιστα ποιητικό, στερημένη από οποιουδήποτε είδους εύρημα, είναι βέβαιο ότι ο θεατής δεν θα θυμάται ούτε μια φράση από το κείμενο, ενώ κανένα "ηθικόν δίδαγμα" δεν θα μείνει να συζητηθεί. Από την άλλη πλευρά, η σκηνογραφία και η σκηνοθεσία / χοροθεσία παράγει κατά το 2ο και κατά το τρίτο επεισόδιο σκηνές που μένουν στο μυαλό σα πίνακες. Το μακιγιάζ του χορού αξίζει εύφημης μνείας. Το sound design έκανε πολλά με λίγα, όσο το φλύαρο κείμενο έκανε λίγα με πολλά. Σε αυτά, μπορώ να προσθέσω έναν Άκη Σακελλαρίου με ενδιαφέρουσα ερμηνεία, που ίσως αδίκησα μη χειροκροτώντας καθόλου την παράσταση.
Οι "Πέρσες" του Αισχύλου δοσμένο κατά αυτό τον τρόπο ίσως αγγίζουν λίγο τον σημερινό θεατή στο θέμα τους, όπως παρατήρησε ο φίλος Σταύρος. Δεν είναι όμως μόνο αυτό, καθώς, προσωπικά, δεν με ενδιαφέρει σχεδόν καθόλου η ιστορία σε ένα σενάριο στο θέατρο, όσο ο χειρισμός και η απόδοση του. Μία παράσταση αρχαίου δράματος που προσπαθεί -είναι φανερό- να αξιοποιήσει σύγχρονα μέσα χωρίς να απάδει από τις αναγνωρίσιμες δομές του αρχαίου θεάτρου, οφείλει να έχει βάθος, δεύτερη ανάγνωση, τρίτη ανάγνωση. Οφείλει να έχει τον "ηδυσμένω λόγω", που αναφέρει ο Αριστοτέλης στον ορισμό της Αρχαίας Τραγωδίας, "...χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας -δηλαδή χωρίς να αποτελεί απομίμηση της πραγματικής ζωής από την μία, αλλά και χωρίς να είναι ιδιαίτερα αφηγηματικό από την άλλη. Αυτό ήταν ένα από τα βασικά αμαρτήματα της παράστασης: εξαιρετικά οπισθόβαρη, αφήνει το 1ο επεισόδιο ακάλυπτο δραματουργικά, με ένα κείμενα φλύαρο, καθαρά αφηγηματικό, ίσως μεταφρασμένο επακριβώς από το πρωτότυπο. Στο 2ο επεισόδιο ξεκινά μία ενδιαφέρουσα δραματική πορεία. Στο τρίτο κορυφώνεται. Η έξοδος συντελείται με την ελπίδα το πάθημα να γίνει μάθημα στον Βασιλέα που έσυρε τον λαό του στην καταστροφή "ελαφρά τη καρδία", και χωρίς ουσιαστική “κάθαρσιν”.
Εικάζω ότι η τραγωδία θα έκανε μεγάλη εντύπωση στην αρχαία Αθήνα. Ο Αισχύλος, αυτός μάστορας του εναλλακτικού, τόσο ως προς την επεξεργασία των ιστοριών όσο και ως προς την δομή της ίδιας της αρχαίας τραγωδίας την οποία τόλμησε να αλλάξει (προσθήκη δευτεραγωνιστή, μείωση των χορικών, έξαρση λόγου, τριλογία ενιαίου περιεχόμενου). Αυτό που εγώ κρατώ είναι η διήγηση της δοξασμένης νίκης των ελλήνων από την αναπάντεχη σκοπιά των ηττημένων. Ο ποιητής φαίνεται πως δίνει μεγαλύτερη σημασία στα ηθικά διδάγματα της ήττας, από αυτά της λαμπρής νίκης.
Παρόλα αυτά, ο Αριστοτέλειος ορισμός αντηχεί στα αυτιά μου: «Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Κι επετεύχθει στιγμές -στιγμές το “δρώντων και ου δι’ απαγγελίας”, από μόνο του, δεν αρκεί. Απαιτεί και όλα τα υπόλοιπα στοιχεία, ώστε το δράμα να είναι ολοκληρωμένο, διαφορετικά, κινδυνεύει το δράμα να εκτυλίσσεται εκτός σκηνής, στις κερκίδες, και να το ζει η προσμονή των θεατών για μια παράσταση που θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου