Χαμάς, Ισραήλ και γενοκτονία: Ιστορικές αλήθειες και κατασκευασμένα αφηγήματα

Η ιστορία της Παλαιστίνης και η πολυκύμαντη διαδρομή του παλαιστινιακού λαού προς την κρατική συγκρότηση συνιστούν ένα από τα πιο περίπλοκα και πολυσυζητημένα ζητήματα του σύγχρονου γεωπολιτικού χάρτη. Από την αρχαιότητα έως σήμερα, οι Παλαιστίνιοι δεν διέθεταν ποτέ ένα πλήρως συγκροτημένο, διεθνώς αναγνωρισμένο και κυρίαρχο κράτος, παρά τις πολυάριθμες και επαναλαμβανόμενες προσπάθειες για την απόκτηση πολιτικής αυτονόμησης και εδαφικής κυριαρχίας. Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται μια ιστορική, πολιτική και νομική επισκόπηση αυτής της πορείας, με στόχο τη σαφή και τεκμηριωμένη αποτύπωση των δεδομένων.

Ο όρος «Παλαιστίνη» εμφανίζεται για πρώτη φορά στη ρωμαϊκή περίοδο, τον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν η επαρχία της Ιουδαίας μετονομάστηκε από τους Ρωμαίους σε «Syria Palaestina», σε μια προσπάθεια αποσύνδεσης της περιοχής από το εβραϊκό στοιχείο. Έκτοτε, η περιοχή ουδέποτε αποτέλεσε ανεξάρτητο κράτος, καθώς ενσωματωνόταν διαδοχικά σε μια σειρά από αυτοκρατορίες: Βυζαντινή, Αραβική, Οθωμανική και άλλες. Κατά την ισλαμική επέκταση του 7ου αιώνα, η Παλαιστίνη ενσωματώθηκε στα αραβικά χαλιφάτα και απέκτησε αραβικό και μουσουλμανικό χαρακτήρα, χωρίς ωστόσο να συγκροτηθεί ως αυτόνομη πολιτική οντότητα. Η πολιτική κυριαρχία της περιοχής ανήκε πάντα σε εξωτερικά κέντρα εξουσίας και όχι σε έναν εντοπίσιμο παλαιστινιακό πολιτικό φορέα.

Η κατάσταση παρέμεινε ίδια και στους νεότερους χρόνους. Μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Παλαιστίνη τέθηκε υπό τη Βρετανική Εντολή σύμφωνα με απόφαση της Κοινωνίας των Εθνών. Τότε, άρχισε να διαμορφώνεται η παλαιστινιακή εθνική ταυτότητα, σε αντίδραση τόσο στον βρετανικό αποικιακό έλεγχο όσο και στην αύξηση του εβραϊκού πληθυσμού μέσω του σιωνιστικού κινήματος. Το 1948, με την ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ και τον πόλεμο που ακολούθησε, οι Παλαιστίνιοι υπέστησαν μαζική έξοδο και απώλεια εδαφών. Δεν δημιουργήθηκε παλαιστινιακό κράτος, καθώς η Λωρίδα της Γάζας τέθηκε υπό αιγυπτιακή διοίκηση και η Δυτική Όχθη πέρασε στον έλεγχο της Ιορδανίας.

Το 1967, μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, γεγονός που σηματοδότησε νέα περίοδο κατοχής. Το 1964 ιδρύθηκε η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), η οποία αποτέλεσε το βασικό πολιτικό όργανο των Παλαιστινίων, χωρίς όμως κρατικά χαρακτηριστικά. Το 1988, η PLO ανακήρυξε μονομερώς την ίδρυση του Κράτους της Παλαιστίνης, βασιζόμενη στο διεθνές δίκαιο και στη νομιμότητα του ΟΗΕ. Η διακήρυξη έγινε στο Αλγέρι και αφορούσε τα εδάφη της Δυτικής Όχθης και της Γάζας, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, τότε αυτά τα εδάφη ήταν υπό ισραηλινή κατοχή και η PLO δεν ασκούσε καμία πρακτική διοίκηση, με την έδρα της να βρίσκεται στην εξορία.

Η ανακήρυξη αυτή υπήρξε περισσότερο πολιτική και διεκδικητική παρά ουσιαστική. Παρόλο που περισσότερες από εκατό χώρες την αναγνώρισαν, κυρίως από τον αραβικό και αναπτυσσόμενο κόσμο, το Ισραήλ και οι περισσότερες δυτικές δυνάμεις δεν αναγνώρισαν το παλαιστινιακό κράτος. Οι Συμφωνίες του Όσλο της δεκαετίας του 1990 αποτέλεσαν ένα μεταβατικό στάδιο, καθώς ιδρύθηκε η Παλαιστινιακή Αρχή για τη διοίκηση τμημάτων της Δυτικής Όχθης και της Γάζας. Ωστόσο, αυτή η αρχή δεν ισοδυναμεί με ανεξάρτητο κράτος. Το κράτος που είχε ανακηρυχθεί το 1988 εξακολουθεί να μην έχει κυριαρχία σε συγκεκριμένο έδαφος.

Ποιό είναι το καθεστώς της Παλαιστίνης σήμερα
Σήμερα, η Παλαιστίνη αναγνωρίζεται ως κράτος από μεγάλο αριθμό μελών του ΟΗΕ και έχει από το 2012 καθεστώς παρατηρητή στον Οργανισμό. Παρ’ όλα αυτά, η πραγματική κρατική κυριαρχία παραμένει αποσπασματική λόγω της ισραηλινής κατοχής, της πολιτικής διχοτόμησης μεταξύ Χαμάς και Φατάχ και των γενικότερων γεωπολιτικών συνθηκών. Πρέπει να σημειωθεί πως πριν το 1948 δεν υπήρξε ποτέ πλήρως λειτουργικό παλαιστινιακό κράτος. Η περιοχή της Παλαιστίνης υπήρξε ανέκαθεν υπό ξένη κυριαρχία: Αιγυπτιακή, Ασσυριακή, Περσική, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Αραβική, Οθωμανική και Βρετανική. Αν και υπήρχε αραβικός πληθυσμός με ισχυρή εθνοτική και πολιτισμική ταυτότητα, δεν υπήρξε ποτέ συγκροτημένη και διεθνώς αναγνωρισμένη κρατική οντότητα.

Η γεωπολιτική πραγματικότητα της Λωρίδας της Γάζας επίσης αντικατοπτρίζει την απουσία σταθερής κρατικής υπόστασης. Η περιοχή δημιουργήθηκε de facto μετά τον Πόλεμο του 1948, υπό αιγυπτιακή διοίκηση χωρίς προσάρτηση ή ανεξαρτησία. Από το 1967 τέθηκε υπό ισραηλινή κατοχή, και από το 2007 κυβερνάται μονομερώς από τη Χαμάς, χωρίς αναγνώριση από τον διεθνή παράγοντα. Το διοικητικό μοντέλο στηρίζεται σε στρατιωτική δύναμη, κοινωνικές παροχές και καταστολή. Οι συνθήκες στη Γάζα είναι ακραίες, με ανθρωπιστική κρίση, υψηλή ανεργία, περιορισμούς στις μετακινήσεις και έλλειψη κρατικής σταθερότητας.

Η Χαμάς, η οποία ιδρύθηκε το 1987 ως παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, εξελίχθηκε σε ισχυρή πολιτικοστρατιωτική οντότητα, απορρίπτοντας τις Συμφωνίες του Όσλο και επιδιώκοντας την απελευθέρωση ολόκληρης της Παλαιστίνης. Μετά τη νίκη της στις παλαιστινιακές εκλογές του 2006 και την ένοπλη ρήξη με τη Φατάχ το 2007, κατέλαβε την εξουσία στη Γάζα. Έκτοτε, κυβερνά αυταρχικά, χωρίς ουσιαστικό αντίλογο ή εσωτερική δημοκρατική αμφισβήτηση.

Η 7 Οκτωβρίου 2023 και οι συνέπειες της

Η σύγκρουση Ισραήλ - Χαμάς εντείνεται κατά καιρούς, με αποκορύφωμα την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, όπου σκοτώθηκαν 1139 άνθρωποι, απήχθησαν 251 όμηροι, εκ των οποίων έχουν απελευθερωθεί 148, 53 άνθρωποι είναι ακόμα αγνοούμενοι, ή κρατούμενοι, τουλάχιστον 74 νεκροί σε αιχμαλωσία, και περισσότεροι από 4000 τραυματίστηκαν, γεγονός που πυροδότησε ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση μεγάλης κλίμακας στη Γάζα. Παρά τις μεγάλες απώλειες μεταξύ αμάχων, η επιχείρηση αυτή δεν πληροί τα νομικά και ιστορικά κριτήρια της γενοκτονίας. Η γενοκτονία προϋποθέτει αποδεδειγμένη πρόθεση εξόντωσης μιας ομάδας στο σύνολό της, όπως συνέβη με τους Αρμενίους, τους Εβραίους ή τους Τούτσι στη Ρουάντα. Ο χαρακτηρισμός της κατάστασης στη Γάζα ως γενοκτονία στερείται νομικής τεκμηρίωσης και μπορεί να λειτουργήσει παραπλανητικά ή εργαλειοποιητικά.

Το Ισραήλ έχει ανακοινώσει ότι στόχος του δεν είναι ο παλαιστινιακός λαός, αλλά η εξουδετέρωση της Χαμάς. Προειδοποιήσεις εκκένωσης, διευκόλυνση ανθρωπιστικής βοήθειας και στρατιωτικές απώλειες του ίδιου του Ισραήλ υποδεικνύουν στρατιωτικές επιχειρήσεις με επιλεκτικά κριτήρια. Παράλληλα, οι καταγγελίες για χρήση αμάχων από τη Χαμάς ως ανθρώπινες ασπίδες επιβαρύνουν την οργάνωση με σοβαρές ευθύνες.

Η εικόνα των θυμάτων είναι τραγική, αλλά η χρήση του όρου «γενοκτονία» χωρίς τεκμηρίωση δεν εξυπηρετεί τη δικαιοσύνη. Αντιθέτως, εργαλειοποιεί την οδύνη και θολώνει τη διάκριση ανάμεσα σε πολεμικά εγκλήματα, επιθέσεις και μαζικές απώλειες. Τα στοιχεία για τη δημογραφική αύξηση των Παλαιστινίων επίσης δεν συνάδουν με συστηματική εξόντωση.

Κατά το παρελθόν, έχουν προταθεί πολλές φορές σχέδια για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, μεταξύ άλλων από τον ΟΗΕ το 1947 και στο Καμπ Ντέιβιντ το 2000. Ωστόσο, στις περισσότερες περιιπτώσεις απορρίφθηκαν από την όπποια διοικητική αρχή των Παλιστινίων κατά τη περίοδο της πρότασης ενόψει έλλειψης εμπιστοσύνης, είτε λόγω διαφωνιών σε θρησκευτικά ζητήματα όπως η Ιερουσαλήμ, η επιστροφή προσφύγων και τα σύνορα, και η δυνατότητα ίδρυσης της Παλαιστίνης ως Ισλαμικού κράτους. Ο διχασμός μεταξύ Χαμάς και Φατάχ επίσης εμποδίζει τη δημιουργία ενιαίας παλαιστινιακής εκπροσώπησης.

Η ιστορία της Παλαιστίνης είναι η ιστορία ενός λαού που απέκτησε πολιτική ταυτότητα χωρίς κρατική κυριαρχία. Οι Παλαιστίνιοι παραμένουν σήμερα ένας από τους πιο αναγνωρισμένους εθνικούς πληθυσμούς χωρίς δικό τους κράτος, ενώ η διαδρομή προς την ανεξαρτησία εξακολουθεί να σκιάζεται από εσωτερικές διαιρέσεις, γεωπολιτικά συμφέροντα και αδυσώπητες συγκρούσεις. Ο σεβασμός στην ιστορική αλήθεια, η χρήση ακριβούς ορολογίας και η αναζήτηση ρεαλιστικών λύσεων είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τη θεμελίωση μιας δίκαιης και βιώσιμης ειρήνης στη Μέση Ανατολή.

Η επιχειρηματολογία του Δυτικού Κόσμου ενάντια στο Ισραήλ ως προς το Παλιστινιακό ζήτημα

Το Παλαιστινιακό ζήτημα αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα και μακροχρόνια ανοιχτά θέματα στη διεθνή πολιτική. Στο πλαίσιο της γενικότερης συζήτησης για τη σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστινίων, έχουν αναπτυχθεί σειρά επιχειρημάτων από τον Δυτικό Κόσμο, τα οποία στρέφονται κατά του Ισραήλ, τόσο σε πολιτικό όσο και σε ηθικό επίπεδο. Ωστόσο, κάθε ένα από αυτά τα επιχειρήματα μπορεί να επανεξεταστεί και να αναλυθεί υπό το πρίσμα μιας εναλλακτικής θεώρησης, βασισμένης σε ιστορικά, νομικά και πραγματολογικά δεδομένα. Το παρόν κείμενο εξετάζει τη δομή της δυτικής επιχειρηματολογίας ενάντια στο Ισραήλ και παρουσιάζει τις απαντήσεις που προσφέρονται από την ισραηλινή ή φιλοϊσραηλινή οπτική, επιδιώκοντας μια πληρέστερη και πιο ισορροπημένη κατανόηση.

Ένα από τα πλέον συχνά προβεβλημένα επιχειρήματα είναι ότι το Ισραήλ διατηρεί παράνομη κατοχή παλαιστινιακών εδαφών. Η ένσταση σε αυτό το επιχείρημα βασίζεται σε τρία κύρια σημεία. Πρώτον, δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία αναγνωρισμένο παλαιστινιακό κράτος στα εδάφη της Δυτικής Όχθης και της Γάζας, τα οποία μέχρι το 1967 βρίσκονταν υπό ιορδανική και αιγυπτιακή διοίκηση αντίστοιχα, χωρίς διεθνή αναγνώριση κυριαρχίας. Επομένως, η ισραηλινή κατάληψη αυτών των περιοχών μετά τον αμυντικό Πόλεμο των Έξι Ημερών δεν συνιστά αφαίρεση εδαφών από ένα ήδη υφιστάμενο κράτος. Δεύτερον, το διεθνές δίκαιο δεν θεωρεί την κατοχή αυτή καθαυτή παράνομη, παρά μόνο όταν συνοδεύεται από συγκεκριμένες πρακτικές, όπως η μαζική μεταφορά πληθυσμού ή η λεηλασία, κάτι που το Ισραήλ υποστηρίζει ότι δεν εφαρμόζει. Τρίτον, σύμφωνα με τις Συμφωνίες του Όσλο, το καθεστώς των εδαφών αυτών αναμένεται να καθοριστεί μέσω διαπραγματεύσεων, κάτι που σημαίνει ότι δεν έχει κριθεί ακόμη νομικά ποιος είναι ο νόμιμος κάτοχος. Το Ισραήλ έχει αποσυρθεί μονομερώς από τη Γάζα και έχει προτείνει παραχωρήσεις στη Δυτική Όχθη, χωρίς να βρει ανταπόκριση.

Σχετικά με την κατηγορία ότι οι ισραηλινοί εποικισμοί παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και εμποδίζουν τη λύση των δύο κρατών, υποστηρίζεται ότι τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ, όπως το 2334, δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν πηγή διεθνούς υποχρέωσης. Η ισραηλινή θέση θεωρεί τη Δυτική Όχθη ως αμφισβητούμενο και όχι κατεχόμενο έδαφος, καθώς ποτέ δεν αποτέλεσε μέρος κυρίαρχου κράτους. Οι εποικισμοί περιγράφονται ως αποτέλεσμα εθελοντικής εγκατάστασης Ισραηλινών, και όχι κρατικά καθοδηγούμενης μεταφοράς πληθυσμού. Επίσης, επισημαίνεται ότι σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις προβλέφθηκαν εδαφικές ανταλλαγές που θα επέτρεπαν τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους παρά την ύπαρξη οικισμών. Τέλος, οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν θέσει ποτέ ως προϋπόθεση για συνομιλίες την πλήρη διάλυση των εποικισμών, γεγονός που δείχνει ότι το εμπόδιο δεν είναι κατ’ ανάγκην νομικής φύσης αλλά πολιτικό.

Το τρίτο επιχείρημα, ότι ο αποκλεισμός της Γάζας συνιστά συλλογική τιμωρία των αμάχων, αμφισβητείται με το σκεπτικό ότι ο αποκλεισμός επιβλήθηκε το 2007 ως απάντηση στην κατάληψη της περιοχής από τη Χαμάς, μια οργάνωση που επιδιώκει την καταστροφή του Ισραήλ. Ο αποκλεισμός έχει αμυντικό χαρακτήρα και δεν είναι απόλυτος, καθώς υφίσταται συνοριακή δίοδος με την Αίγυπτο, ενώ καθημερινά διοχετεύεται ανθρωπιστική βοήθεια μέσω Ισραήλ. Επιπλέον, η ευθύνη για τις συνθήκες ζωής στη Γάζα αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στη Χαμάς, η οποία απορροφά πόρους για πολεμικούς σκοπούς και χρησιμοποιεί αμάχους ως ανθρώπινες ασπίδες. Κατά το Ισραήλ, οι περιορισμοί είναι στοχευμένοι και αναλογικοί, εναρμονισμένοι με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, και όχι μορφή συλλογικής τιμωρίας.

Η κατηγορία περί απαρτχάιντ εντός του Ισραήλ, λόγω θεσμικού ρατσισμού κατά των Αράβων πολιτών, αντιμετωπίζεται με την επισήμανση ότι οι Άραβες Ισραηλινοί διαθέτουν πλήρη πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, με δικαίωμα ψήφου, εκλέγονται και εργάζονται στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Οι ανισότητες που υπάρχουν ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων και όχι συστηματικής κρατικής διάκρισης. Επίσης, διακρίνεται η έννοια του πολίτη από τον κάτοικο των παλαιστινιακών εδαφών, ώστε να μην συγχέονται διαφορετικά νομικά και κοινωνικά καθεστώτα. Το Ισραήλ αναγνωρίζει και υποστηρίζει την αραβική πολιτισμική ταυτότητα και εφαρμόζει μηχανισμούς προσφυγής για άνιση μεταχείριση, κάτι που δεν συμβαδίζει με την έννοια του απαρτχάιντ όπως εφαρμόστηκε στη Νότια Αφρική.

Ως προς το επιχείρημα ότι η ισραηλινή παρουσία στα παλαιστινιακά εδάφη προκαλεί ριζοσπαστικοποίηση και διαιωνίζει τη σύγκρουση, επισημαίνεται ότι ο ριζοσπαστισμός έχει βαθύτερες ιδεολογικές και θρησκευτικές ρίζες, όπως φαίνεται στο καταστατικό της Χαμάς. Η αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα το 2005 δεν οδήγησε σε ειρήνη αλλά σε αύξηση των επιθέσεων. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο η κατοχή αλλά και η απουσία παλαιστινιακής πολιτικής ενότητας και η άρνηση να γίνουν συμβιβασμοί. Η συνέχιση της σύγκρουσης αποδίδεται στην αποτυχία των διαπραγματεύσεων και όχι αποκλειστικά στην κατοχή.

Η χρήση του όρου «γενοκτονία» για τον πόλεμο στη Γάζα αμφισβητείται ως αβάσιμη και παραπλανητική. Γενοκτονία προϋποθέτει πρόθεση εξόντωσης ενός λαού, κάτι που δεν αποδεικνύεται στην περίπτωση του Ισραήλ. Αντιθέτως, το Ισραήλ επιτρέπει ανθρωπιστική βοήθεια, στέλνει προειδοποιήσεις πριν τις επιθέσεις και δεν επιδιώκει την εξολόθρευση αμάχων. Ο πληθυσμός της Γάζας αυξάνεται διαρκώς, και αυτό δεν συμβαδίζει με σκόπιμη γενοκτονία. Η Χαμάς, από την άλλη, χρησιμοποιεί την ανθρώπινη απώλεια ως προπαγάνδα, ενώ φέρει ευθύνη για τη συνέχιση της σύγκρουσης.

Η ιστορική πραγματικότητα δείχνει ότι δεν υπήρξε ποτέ πριν το 1948 ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος. Η περιοχή της Παλαιστίνης υπήρξε τμήμα αυτοκρατοριών και διοικητικών συστημάτων, χωρίς κυρίαρχη παλαιστινιακή κρατική υπόσταση. Η παλαιστινιακή ταυτότητα διαμορφώθηκε κυρίως στον 20ό αιώνα, αλλά η ίδρυση κράτους είτε απορρίφθηκε είτε δεν υλοποιήθηκε, παρά τις ευκαιρίες που δόθηκαν, όπως το σχέδιο του ΟΗΕ το 1947 ή οι προτάσεις των ετών 2000 και 2008. Οι λόγοι περιλαμβάνουν πολιτικούς διχασμούς, ιδεολογικές διαφορές και έλλειψη κοινής παλαιστινιακής στάσης.

Η περίπτωση της Γάζας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολυπλοκότητας. Η περιοχή δεν αποτέλεσε ποτέ ανεξάρτητο κράτος, αλλά διοικήθηκε από την Αίγυπτο μέχρι το 1967 και από τότε περιήλθε σε ισραηλινό έλεγχο. Η μονομερής αποχώρηση του Ισραήλ το 2005 δεν κατέληξε σε ειρηνική διαχείριση, αλλά σε απόλυτο έλεγχο από τη Χαμάς, η οποία κυβερνά αυταρχικά, καταστέλλει την εσωτερική διαφωνία και χρησιμοποιεί τα διεθνή μέσα για στρατιωτικούς σκοπούς. Η κατάσταση στη Γάζα παραμένει τραγική, αλλά δεν προέρχεται μόνο από τον εξωτερικό έλεγχο, καθώς η εσωτερική διακυβέρνηση επιδεινώνει τα προβλήματα.

Η συναισθηματική φράση «δεν με νοιάζουν όλα αυτά όταν πεθαίνουν παιδιά στη Γάζα» αντιμετωπίζεται ως ανθρώπινη αλλά προβληματική όταν χρησιμοποιείται για να ακυρώσει τη λογική ανάλυση. Η τραγωδία των θυμάτων δεν μπορεί να αποκλείει την αναζήτηση λύσεων, ούτε να αποδίδεται μονομερώς σε έναν από τους εμπλεκόμενους. Η χρήση αμάχων ως ασπίδες από τη Χαμάς και η στοχοποίηση Ισραηλινών αμάχων δείχνει ότι η βία αφορά και τις δύο πλευρές. Ο αληθινός ανθρωπισμός προϋποθέτει κατανόηση, ανάλυση και δράση υπέρ της ειρήνης, όχι μόνο συναισθηματική αντίδραση.

Συμπερασματικά, η επιχειρηματολογία ενάντια στο Ισραήλ για το Παλαιστινιακό ζήτημα βασίζεται σε εύλογες ανησυχίες, αλλά δεν είναι απρόσβλητη από κριτική. Πολλά από τα επιχειρήματα μπορούν να αναθεωρηθούν ή να επανεξεταστούν μέσα από το πρίσμα του διεθνούς δικαίου, της ιστορικής πραγματικότητας και των πολιτικών εξελίξεων. Η αναγνώριση της πολυπλοκότητας δεν συνεπάγεται αποδοχή κάθε πολιτικής πράξης, αλλά προσφέρει τη βάση για μια πιο ρεαλιστική, ουσιαστική και δίκαιη προσέγγιση του ζητήματος. Μόνο μέσα από την κατανόηση των αιτίων, των προθέσεων και των συνθηκών μπορεί να αναζητηθεί βιώσιμη ειρήνη για όλους τους λαούς της περιοχής.