«ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ»: Το σύνθημα-πληγή της Κύπρου που ζητά δικαιοσύνη, όχι εκδίκηση – 51 χρόνια από το πραξικόπημα και την εισβολή

Στις 15 Ιουλίου 1974, στην Κύπρο πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα κατά του εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ', με στήριξη της χούντας των Αθηνών (της δικτατορίας στην Ελλάδα). Τι ακριβώς συνέβη: Το πρωί της 15ης Ιουλίου, μονάδες της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου και Έλληνες αξιωματικοί που ήταν υπό τις εντολές της χούντας, επιτέθηκαν στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία. Ο Μακάριος διέφυγε και αρχικά θεωρήθηκε νεκρός, αλλά λίγο αργότερα έγινε γνωστό ότι είχε διαφύγει και τελικά βρέθηκε στη Βρετανική Βάση και μετά στη Μάλτα και στη συνέχεια στο Λονδίνο. Στη θέση του τοποθετήθηκε ως πρόεδρος της "Κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας" ο Νίκος Σαμψών, δημοσιογράφος και γνωστός για την ελληνοκεντρική του στάση. Ποιος ήταν ο σκοπός του πραξικοπήματος; Ο κύριος στόχος ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα (ένωση ή "Ένωσις"), ιδέα που υποστήριζαν οι πιο ακραίοι εθνικιστικοί κύκλοι. Όμως, το πραξικόπημα παραβίασε την ανεξαρτησία της Κύπρου και την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στις δύο κοινότητες – Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Οι συνέπειες: Πέντε ημέρες αργότερα, στις 20 Ιουλίου 1974, η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο με την επίκληση του ρόλου της ως εγγυήτρια δύναμη, με αποτέλεσμα τη διχοτόμηση του νησιού. Η εισβολή είχε καταστροφικά αποτελέσματα: χιλιάδες νεκροί και αγνοούμενοι, προσφυγιά, και από τότε το νησί παραμένει διαιρεμένο. Αυτή η ημερομηνία, η 15η Ιουλίου, αποτελεί σημείο μνήμης και πένθους για την Κύπρο, αφού οδήγησε σε τραγικές εξελίξεις για το νησί και τον λαό του.

Η γενιά μου γεννήθηκε και μεγάλωσε αμέσως μετά τα γεγονότα της Κύπρου στην Ελλάδα. Και όσοι είμαστε Ελλαδίτες Έλληνες συνηθίσαμε να βλέπουμε από τα σχολικά μας χρόνια την εικόνα της Κύπρου διχοτομημένης με το σύνθημα «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ». Τι σημαίνει όμως για τους Ελληνοκύπριους;

Δεν ξεχνώ την τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου 1974, που έγινε ως αποτέλεσμα του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου.
Δεν ξεχνώ τους νεκρούς, τους αγνοούμενους, τους βιασμούς, τα εγκλήματα πολέμου.
Δεν ξεχνώ τη μαζική προσφυγιά (περίπου το 1/3 του πληθυσμού της Κύπρου εκτοπίστηκε από τα κατεχόμενα εδάφη).
Δεν ξεχνώ τα κατεχόμενα εδάφη: την Αμμόχωστο, την Κερύνεια, τη Μόρφου και άλλα μέρη που παραμένουν υπό τουρκική κατοχή.

«ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ»: το σύνθημα-πληγή της Κύπρου που δεν καλεί σε μίσος αλλά σε δικαιοσύνη, αλήθεια και συλλογική μνήμη.
Το «Δεν Ξεχνώ» είναι κάλεσμα για επαγρύπνηση, για να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη του παρελθόντος. Συμβολίζει τη μη αποδοχή της διαίρεσης και την επιθυμία για επανένωση της Κύπρου και επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια τους. Τη γνωστοποίηση της μοίρας των νεκρών: στα παιδικά μας χρόνια προλάβαμε τις αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού από τα ραδιόφωνα για τους χιλιάδες αγνοούμενους. Δηλώνει ότι η ιστορική μνήμη είναι ζωντανή, ότι το κυπριακό ζήτημα παραμένει άλυτο και ότι η δικαιοσύνη δεν έχει ακόμα αποδοθεί.

Το σύνθημα δεν προωθεί το μίσος, αλλά την αντίσταση στη λήθη. Είναι βαθιά συμβολικό και ενωτικό για τους Κυπρίους που κουβαλούν τις πληγές εκείνης της περιόδου. Το «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» δεν στοχοποιεί έναν λαό ή μια εθνότητα· δεν λέει "ΜΙΣΩ", δεν λέει "ΕΚΔΙΚΟΥΜΑΙ". Λέει ότι η ιστορία δεν μπορεί και δεν πρέπει να ξεχαστεί. Η διατήρηση της μνήμης των τραγικών γεγονότων του 1974 δεν σημαίνει αναπαραγωγή μίσους, αλλά αναγνώριση της ιστορικής αλήθειας. Το σύνθημα είναι, πάνω απ’ όλα, φωνή των ανθρώπων που έχασαν τα σπίτια, τους συγγενείς και τις ζωές τους. Είναι δικαίωμα κάθε λαού να θυμάται το τραύμα του και να το τιμά, όπως γίνεται και σε άλλες χώρες με ανάλογα συνθήματα (π.χ. «Never Again» για το Ολοκαύτωμα). Το «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» είναι πράξη συλλογικής θεραπείας· όχι εμπόδιο στην επούλωση. Πολλές φορές το «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» συνοδεύεται από χάρτες ενιαίας Κύπρου και δηλώσεις υπέρ της επανένωσης του νησιού. Δεν αρνείται την ύπαρξη των Τουρκοκυπρίων ούτε καλεί σε σύγκρουση. Αντίθετα, λέει: «Δεν ξεχνώ ότι μπορούσαμε να ζούμε μαζί και πρέπει να το ξανακαταφέρουμε». Η παγκόσμια ιστορία δείχνει ότι η επιλεκτική ή βιαστική λήθη οδηγεί στην επανάληψη της βίας. Η συμφιλίωση δεν επιτυγχάνεται με την αποσιώπηση της ιστορίας, αλλά με τη γνώση, την αναγνώριση και την αλήθεια. Το «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» είναι υπενθύμιση ότι η ειρήνη πρέπει να στηρίζεται στη δικαιοσύνη και στη συλλογική μνήμη, όχι στην παραχάραξη.